چکیده: به منظور بررسی تنوع مورفولوژیکی انارهای وحشی در برخی مناطق شمال و شمال شرق ایران جهت شناسایی رویشگاه ها و بررسی ژنوتیپ ها در پژوهش حاضر، تعداد 103 ژنوتیپ انار وحشی مورد بررسی قرار گرفت این ژنوتیپ ها از 7 منطقه شامل شاهرود(12ژنوتیپ)، ساری(14ژنوتیپ)، میانکاله(15ژنوتیپ)، آمل (11ژنوتیپ)، گرگان (22ژنوتیپ)، آزادشهر (17ژنوتیپ) و گلستان (12ژنوتیپ) در استان های سمنان، گلستان و مازندران با استفاده از53 صفت کمی و کیفی شامل صفات رویشی درخت (شاخه و برگ) و صفات زایشی (گل و میوه) در طول یک سال مورد بررسی و مطالعه قرار گرفتند. نتایج نشان داد که وزن میوه بین 17/93 تا 99/9 گرم با میانگین 48/92 گرم، وزن کل آریل بین 0/54 گرم تا 64/78 گرم با میانگین 24/25 گرم و نیز وزن یکصد آریل بین 4/89 تا 46/21 با میانگین 13/79 متغیر است. نتایج ضریب همبستگی ساده بین صفات حاکی از آن بود که بین طول و عرض کالیکس گل با طول میوه، قطر میوه، وزن میوه، وزن کل آریل، وزن پوست میوه، شکل و اندازه گل رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. بر اساس نتایج PCA (آنالیز مولفه های اصلی) مولفه اول 63/23 درصد واریانس را توجیه می کند. در 10 صفت مولفه اول 95/39 درصد واریانس را توجیه می کند. در مولفه اول صفت وزن میوه در درجه اول و سپس وزن کل آریل، وزن پوست، طول و قطر میوه بیشترین مقادیر ویژه را داشتند. در تجزیه بای پلات با دو عامل اصلی توزیع ژنوتیپ ها تعیین گردید. در پراکنش بای پلات ژنوتیپ AZAD2در ناحیه اول پلات ژنوتیپ MIN11 در ناحیه دوم پلات و ژنوتیپ های SH7، SH10 و SH11 در ناحیه سوم پلات از گروه مرکزی جدا قرار گرفتند. در دندروگرام ایجاد شده با استفاده از تجزیه خوشه ای به روش وارد ژنوتیپ ها از فاصله مقیاس 325 به دو گروه اول و دوم تقسیم شده و نیز با کم شدن فاصله 150 و 200 به دو زیر شاخه تقسیم شدند.52 ژنوتیپ به صورت ترکیبی در گروه اول و 51 ژنوتیپ در گروه دوم قرار گرفتند. صفات وزن میوه، طول و قطر میوه، وزن کل آریل و وزن یکصد آریل اصلی ترین عوامل این تقسیم بندی بودند. یافته های به دست آمده در پژوهش حاضر نشان داد که تنوع مورفولوژیکی بالایی در انارهای وحشی وجود داشت که می توان در برنامه های اصلاحی از آن ها استفاده کرد.