چکیده: به منظور بررسی تحمل به خشکی و توانایی رقابت ژنوتیپ‌های مختلف گندم با علف‌های هرز در شرایط آبیاری تکمیلی و دیم آزمایشی در سال زراعی 95-1394 در دو مکان (ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم شیروان و ایستگاه تحقیقات کشاورزی سیساب بجنورد) در استان خراسان شمالی به اجرا درآمد. آزمایش به صورت اسپلیت پلات (کنترل علف هرز فاکتور اصلی و ژنوتیپ های گندم فاکتور فرعی) در قالب طرح بلوک-های کامل تصادفی با 20 ژنوتیپ پیشرفته گندم دیم در چهار تکرار در دو شرایط دیم و آبیاری تکمیلی انجام شد. نتایج نشان داد که آبیاری تکمیلی اغلب صفات رشدی و عملکردی گندم را در ژنوتیپ های مختلف گندم نسبت به شرایط دیم بطور معنی داری در هر دو منطقه مورد مطالعه افزایش داد. بر اساس تجزیه واریانس مرکب، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و عملکرد دانه بطور معنی داری در منطقه سیساب نسبت به شیروان افزایش نشان داد. نتایج نشان داد، ژنوتیپ های 17 و 12 به ترتیب با 2780 و 2608 کیلوگرم در هکتار عملکرد دانه در شرایط آبیاری تکمیلی (بدون تنش) و بترتیب با 2263 و 2119 کیلوگرم در هکتار عملکرد دانه در شرایط تنش، نسبت به سایر ژنوتیپ ها برتر بودند. بر اساس ضرایب همبستگی محاسبه شده، شاخص های تحمل به خشکی فرناندز، میانگین بهره وری و شاخص میانگین هندسی عملکرد، به ترتیب با ضرایب 0/95، 0/93 و 0/82 بیشترین همبستگی را با عملکرد دانه نشان دادند. تراکم و زیست توده علف های هرز در شرایط آبیاری تکمیلی نسبت به شرایط دیم در هر دو منطقه مورد مطالعه بطور معنی داری بیشتر بود. همچنین تراکم و زیست توده علف های هرز در منطقه سیساب نسبت به منطقه شیروان بطور معنی داری افزایش یافت. میزان خسارت علف های هرز بر عملکرد دانه ژنوتیپ های مختلف گندم در شرایط آبیاری تکمیلی بیشتر از شرایط دیم بود. براساس نتایج، ژنوتیپ های 12 و 17 بیشترین عملکرد دانه را در هر دو شرایط آبیاری تکمیلی و دیم در تیمارهای با علف های هرز و بدون علف های هرز نسبت به سایر ژنوتیپ ها دارا بودند. بیشترین کاهش زیست توده علف های هرز مربوط به ژنوتیپ های 12 و 17 بود و میزان خسارت علف های هرز در هر دو شرایط آبیاری تکمیلی و دیم، در ژنوتیپ های 12 و 17 کمتر از سایر ژنوتیپ ها بود. براساس نتایج این پژوهش، ژنوتیپ های 12 و 17 در شرایط دیم و آبیاری تکمیلی دارای بیشترین رشد و عملکرد بودند و همچنین این ژنوتیپ ها از نظر رقابت با علف های هرز در شرایط آبیاری تکمیلی و دیم بهتر از سایر ژنوتیپ ها بودند.