چکیده: گسترش مواد تلقیحی بر مبنای استفاده از میکروارگانیزم های تحریک کننده ی رشد گیاه کلید آینده کشاورزی پایدار خواهد بود. مصرف نهاده های شیمیایی در اراضی کشاورزی باعث ایجاد آلودگی های زیست محیطی شده که از جمله مهمترین آنها آلودگی آب و خاک می باشد که در نتیجه آن سلامت انسان نیز در معرض خطر قرار می گیرد. به همین منظور طرحی جهت بررسی تأثیر همزیستی قارچ میکوریزا و باکتری مزوریزوبیوم در شرایط تنش کم آبیاری بر رشد و عملکرد لوبیا چشم بلبلی، در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی شاهرود در سال 1391 به صورت اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی با 16 تیمار و 3 تکرار اجرا گردید. عوامل مورد تحقیق شامل قارچ میکوریزا (Glomus intraradices) در دو سطح (تلقیح M2 و عدم تلقیح M1)، باکتری مزوریزوبیوم (Mesorhizobium) در دو سطح (تلقیح B2 و عدم تلقیح B1) و چهار سطح تنش کم آبیاری (D) شامل: (1d (بدون قطع آبیاری)، 2d (قطع آبیاری در مرحله 50 درصد گلدهی)، 3d (قطع آبیاری در مرحله 50 درصد غلاف دهی) و 4d (قطع آبیاری در مرحله 50 درصد پرشدن دانه)) بودند. نتایج این بررسی نشان داد که سطوح مختلف تنش کم آبیاری موجب کاهش ارتفاع بوته، قطر ساقه، تعداد انشعابات جانبی، فاصله اولین غلاف از سطح زمین، طول غلاف، وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه، وزن خشک غلاف، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن صد دانه، شاخص سطح برگ، پایداری غشای پلاسمایی، عملکرد و شاخص برداشت گردید ولی بر سایر صفات اندازه گیری شده (تعداد گره، وزن تر گره، وزن خشک گره، درصد همزیستی میکوریزایی، کلروفیل برگ و فسفر خاک) اثر معنی داری نشان نداد. ترکیب تیماری تنش و قارچ نیز بر فاصله اولین غلاف از سطح زمین، وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه، وزن خشک غلاف، وزن صد دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت و پایداری غشای پلاسمایی معنی دار بود ولی بر سایر صفات اندازه گیری شده اثر معنی داری نداشت. برهمکنش تنش و باکتری اختلاف معنی داری در صفات فاصله اولین غلاف از سطح زمین، تعداد غلاف در بوته، وزن خشک غلاف، عملکرد دانه، شاخص برداشت، تعداد گره، وزن تر گره و شاخص سطح برگ نسبت به نمونه شاهد نشان داد. کاربرد میکوریزا نیز سبب افزایش معنی داری در درصد همزیستی میکوریزایی لوبیا چشم بلبلی شد. در تحقیق حاضر امکان استفاده از همزیستی قارچ و باکتری به منظور کاهش خسارات ناشی از تنش کم آبیاری، افزایش عملکرد و اجزای عملکرد وجود دارد.