چکیده: وجود سرب در محیط تهدید عمده ای بر رشد گیاه است و می تواند از طریق برگ و ریشه جذب گیاه شود. در چنین شرایطی تغذیه گیاه می تواند در تحمل آن به تنش سرب مؤثر باشد. بنابراین در این پژوهش تأثیر محلول پاشی روی و کلسیم بر صفات زراعی و فیزیولوژیکی گیاه گلرنگ در تنش سرب مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در گلخانه و مزرعه مرکز تحقیقات کشاورزی کرمان اجرا شد. فاکتور اول تیمار سرب بود که در آزمایش گلدانی شامل (شاهد، کاربرد خاکی، محلول پاشی اندام هوایی و کاربرد توأم) و در آزمایش مزرعه ای، به صورت محلول پاشی سرب در سه غلظت (صفر، 5/0 و 1 میلی مولار به صورت استات سرب) بود، فاکتور دوم محلول پاشی روی در سه غلظت (صفر، 10 و 20 میلی مولار به صورت سولفات روی) و فاکتور سوم محلول پاشی کلسیم در دو سطح (صفر و 10 میلی مولار به صورت کلرید کلسیم) انجام شد که در هر دو آزمایش گلدانی و مزرعه ای یکسان بود. محلول پاشی در آزمایش گلدانی و مزرعه ای به ترتیب 65 و 130 روز پس از کاشت صورت پذیرفت و 15 روز پس از آن اقدام به نمونه برداری و اندازه گیری صفات شد. در آزمایش مزرعه ای و گلدانی، محلول پاشی روی تأثیر مثبتی بر کاهش تجمع سرب در قسمت های مختلف گیاه، حفظ کلروفیل، افزایش کربوهیدرات محلول و آنتوسیانین، کاهش پراکسیداسیون لیپیدهای غشاء، بهبود رشد و عملکرد و میزان روغن دانه گیاه و افزایش فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان در شرایط تنش سرب داشت و در آزمایش گلدانی، با محلول پاشی روی (20 میلی مولار) در تیمار کاربرد توأم سرب، میزان سرب در برگ، دانه و ریشه به ترتیب 65، 50 و 39 درصد نسبت به سطح صفر روی کاهش یافت و در آزمایش مزرعه ای، با محلول پاشی روی (20 میلی مولار) در تیمار 1 میلی مولار سرب، محتوای سرب در برگ و دانه به ترتیب 57 و 50 درصد نسبت به سطح صفر روی کاهش یافت. در آزمایش گلدانی، کاربرد کلسیم سبب افزایش عملکرد بیولوژیک، عملکرد روغن، تجمع عنصر کلسیم در بخش های مختلف گیاه، افزایش حجم ریشه، سطح برگ، وزن خشک گیاه، فعالیت آنزیم های آسکوربات پراکسیداز، کاهش میزان سرب و مالون دی آلدهید در برگ در تیمار تنش سرب گردید. به عنوان مثال میزان عملکرد بیولوژیک 11 درصد، عملکرد روغن 45 درصد، سطح برگ 20 درصد نسبت به سطح صفر کلسیم در تیمار کاربرد توأم سرب افزایش یافت. در آزمایش مزرعه ای نیز تغذیه گیاه با کلسیم، محتوای کلسیم در برگ و دانه، تعداد طبق در بوته، شاخص سطح برگ، محتوای آب نسبی برگ و تجمع کلروفیل را در شرایط تنش سرب (1 میلی مولار) افزایش داد و کمترین میزان تجمع سرب در برگ و دانه در تیمار کاربرد کلسیم مشاهده شد و محتوای سرب در برگ و دانه به ترتیب 40 و 45 درصد کاهش یافت. کاربرد توأم کلسیم (10 میلی-مولار) و روی (20 میلی مولار) بیشترین اثر بهبودبخش را در آزمایش گلدانی بر تعداد دانه در طبق، وزن خشک برگ و ساقه، عملکرد بیولوژیک، کاهش تجمع مالون دی آلدهید و غلظت سرب در دانه گیاه در کاربرد توأم خاکی و برگی سرب و در آزمایش مزرعه ای بر میزان تجمع سرب در دانه و غلظت کلروفیل در تنش سرب با غلظت 1 میلی مولار داشت. استفاده از غلظت 20 میلی مولار سولفات روی و غلظت 10 میلی مولار کلرید کلسیم به صورت محلول پاشی در محدوده تیمارهای تنش سرب در آزمایش گلدانی و مزرعه ای قابل توجیه است. بنابراین به نظر می رسد کلسیم و روی به وسیله بهبود واکنش های فیزیولوژیکی و رشدی گیاه موجب سمیت زدایی سرب شد و به بیان دیگر منجر به مقاومت گیاه به تنش سرب گردید.