چکیده: امروزه کاربرد خارجی ترکیباتی از قبیل ویتامین ها و ملاتونین به منظور کاهش اثرات تنش های محیطی مورد توجه محققان قرار گرفته و نتایج مطلوبی نیز حاصل شده است. ملاتونین و ویتامین های گروه ب نقش مهمی در مهار گونه-های فعال اکسیژن و فعالیت آنتی اکسیدانی در گیاهان دارند. به منظور بررسی اثرات استفاده از ملاتونین و ویتامین های گروه ب بر صفات زراعی، فیزیولوژیک و کیفی سویا رقم DPX در سه بخش آزمایشگاهی، گلدانی و مزرعه ای در سال 1396 در دانشگاه صنعتی شاهرود اجرا گردید. در بخش آزمایشگاهی بذرهای سویا با تیمارهای آزمایش شامل 3 سطح ملاتونین (صفر، 0/1 و 0/2 میلی مولار) و 6 سطح ویتامین های گروه B (شاهد، تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین، اسیدپانتوتنیک و پیریدوکسین هر کدام با غلظت 100 میلی گرم در لیتر) به مدت 10 ساعت پیش تیمار شدند. این آزمایش به صورت فاکتوریل با طرح پایه کاملاً تصادفی در سه تکرار در ژرمیناتور انجام شد. در بخش گلدانی و مزرعه-ای تیمارهای آزمایش شامل 3 سطح محلول پاشی ملاتونین (صفر، 0/1 و 0/2 میلی مولار) و 6 سطح محلول پاشی با ویتامین های گروه B (شاهد، تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین، اسیدپانتوتنیک و پیریدوکسین هرکدام با غلظت 100 میلی گرم در لیتر) در قالب یک آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار سازماندهی شدند. محلول پاشی ها 60 روز پس از کاشت با فاصله 2 روز از یکدیگر و قبل از گلدهی اعمال گردید. از 2 هفته پس از محلول پاشی بسته به ماهیت صفات نمونه گیری و اندازه گیری صفات صورت گرفت. در بخش آزمایشگاهی پیش تیمار ملاتونین و ویتامین ب موجب افزایش معنی دار طول ساقه چه، وزن خشک گیاهچه و ریشه چه و شاخص وزنی قدرت گیاهچه گردید. در اکثر صفات مورد بررسی ترکیب تیماری 0/2 میلی مولار ملاتونین و اسیدپانتوتنیک بیشترین اثر مثبت را از خود نشان داد. در آزمایش مزرعه ای و گلدانی اثر متقابل محلول پاشی ملاتونین و ویتامین ب موجب افزایش کلروفیل b، کاروتنوئید، مقدار آب نسبی برگ، پایداری غشای پلاسمایی، فلاونوئید و قند محلول برگ گردید. بالاترین عملکرد دانه در ترکیب تیماری غلظت بالای ملاتونین و اسیدپانتوتنیک به دست آمد که افزایش تقریباً 3/5 برابری را نسبت به گیاهان شاهد نشان داد. بررسی اثر ملاتونین در شرایط عدم حضور ویتامین ب نشان داد که با افزایش غلظت آن درصد پروتئین و درصد روغن دانه افزایش یافت. همچنین ویتامین های ب نیز نسبت به تیمار عدم محلول پاشی موجب افزایش درصد روغن دانه گردیدند. بیشترین مقدار درصد روغن دانه متعلق به تیمار اسیدپانتوتنیک و پیریدوکسین بود که اختلاف معنی داری نسبت به هم نداشتند. در آزمایش گلدانی محلول پاشی ملاتونین و ویتامین ب موجب تقویت سیستم دفاعی گیاه و افزایش سمیت زدایی گونه های فعال اکسیژن از طریق کاهش تجمع پراکسید هیدروژن، مالون دی آلدئید و افزایش فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی گردید. بیشترین فعالیت آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز و کمترین میزان تجمع پراکسید هیدروژن در گیاهانی ثبت شد که ترکیب تیماری بالاترین غلظت ملاتونین و اسیدپانتوتنیک را دریافت کرده بودند. به طور کلی در محدوده پژوهش انجام شده، اسیدپانتوتنیک به همراه غلظت 2/0 میلی مولار ملاتونین تأثیر بیشتری بر صفات مورد بررسی داشت و می توان آن را به عنوان بهترین ترکیب تیماری معرفی نمود.