چکیده: کربن آلی کل خاک شاخصی از کیفیت خاک به شمار می‌آید. این شاخص به ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺧﺎک ﺑﻪ ﻛﻨﺪی ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﺪ، ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺟﺰاء ناپایدارتر کربن آلی خاک ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﻬﺘﺮ اﺛﺮ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ کودی ﺑﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖ خاک باشد. یکی از اجزاء کربن آلی که برای این منظور استفاده می‌شود، کربن فعال یا ناپایدار می‌باشد. تحقیقات مختلف نشان داده است که دو خاک با میزان کربن آلی (کل) مشابه دارای مقادیر مختلف کربن فعال هستند. در ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺣﺎﺿﺮ تغییرات کربن آلی کل و شکل‌های کربن آلی در ﺧﺎک‌های مختلف و در مدیریت‌های متفاوت کاربرد کودهای آلی و شیمیایی مورد بررسی قرار گرفت. آزمایشی در کرت‌های ثابت و در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات خاک و آب واقع در مشکین‏دشت کرج روی دو محصول ذرت و کلزا در سال زراعی 1400- 1399و محصول گندم در بهار سال 1401 اجرا ‌شد. نه تیمار زیر در قالب بلوک ناقص (تصادفی)، در سه تکرار اجرا شد. 1) نکاشت؛ 2) شاهد بدون مصرف کود؛ 3)کاربرد کودهای شیمیایی نیتروژنی، فسفری و پتاسیمی؛ 4) کاربرد 20 تن کود گاوی هر دو سال یکبار + کاربرد 75 درصد مقدار نیتروژن توصیه شده + کاربرد 50 درصد مقدار فسفر و پتاسیم توصیه شده؛ 5) کاربرد20 تن کمپوست پسماند هر دو سال یکبار + کاربرد 75 درصد مقدار نیتروژن توصیه شده + کاربرد 50 درصد مقدار فسفر و پتاسیم توصیه شده؛ 6) کاربرد سالانه 20 تن کود گاوی + کاربرد 75 درصد مقدار نیتروژن توصیه شده؛ 7) کاربرد سالانه 20 تن کمپوست پسماند +کاربرد 75 درصد مقدار نیتروژن توصیه شده؛ 8) کاربرد سالانه 20 تن کود گاوی (10 تن در کشت اول و 10 تن در کشت دوم)؛ 9) کاربرد سالانه 20 تن کمپوست پسماند (10 تن در کشت اول و 10 تن در کشت دوم) + محرک های زیستی رشد گیاه. پس از هر کشت و مراقبت‌های لازم از هر کرت از دو عمق 15-0 و 30-15 سانتی‌متری سطح خاک، نمونه مرکب تهیه شده و مقدار کربن آلی کل خاک و کربن آلی فعال، اندازه‌گیری شد. ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی کربن آلی فعال (ﻧﺎﭘﺎیدار) و ﻛﺮﺑﻦ آلی کل خاک، شاخص مدیریت کربن آلی خاک محاسبه شد. در نهایت نتایج با استفاده از نرم‌افزار SAS مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج نشان داد، با کاربرد کود های آلی میزان کربن آلی خاک و اجزای آن (CMI, LI, CPI) به دلیل بالا رفتن فعالیت های میکروبی و آنزیمی افزایش یافت. با بالا رفتن میزان CPI (شاخص کربن آلی کل) و LI (شاخص ناپایداری کربن)، میزان CMI (شاخص مدیریت کربن)، که از حاصل ضرب این دو شاخص محاسبه می-شود هم متناسب با آن ها بالا رفت. با توجه به نتایج حاصل از این آزمایش می توان بیان کرد که؛ کاربرد توأم کود های آلی با سایر کودهای شیمیایی و معدنی به صورت مؤثری در درازمدت می تواند یکی از مهمترین فاکتور-های تأثیرگذار در افزایش سطح کیفی و کمی مواد آلی خاک و محتوای کربنی و سایر اجزای کربنی خاک و در نهایت CMI باشد. براساس نتایج حاصل شده، کاربرد سالانه 20 تن کمپوست زباله شهری+ کاربرد 75 درصد مقدار نیتروژن توصیه شده در عمق صفر تا 15 سانتیمتر توصیه شده بیشترین تأثیر مثبت را بر افزایش شاخص مدیریت کربن آلی خاک داشت.