چکیده: هاورتیا از گیاهان چند ساله در خانواده Liliaceae و بومی آفریقای جنوبی است. تکثیر بذری این گیاه زمان بر بوده و با مشکلاتی در زمینه حفظ خلوص ژنتیکی همراه است و تکثیر غیرجنسی آن از طریق پاجوش ها و قلمه برگی به دلیل نیاز به گیاه مادری فراوان محدود است، پس استفاده از کشت بافت گیاهی می تواند برای تکثیر این گیاه سودمند باشد. در این پژوهش اثر دو نوع تنظیم کننده ی رشدی سایتوکنینیBAP وKIN و (0/5، 1، 2 میلی گرم در لیتر) و دو نوع تنظیم کننده ی رشدی اکسین IBA و NAA و (0، 0/01، 0/1 و 0/5 میلی گرم در لیتر) با استفاده از دو نوع ریزنمونه ی برگ کامل و بخش تحتانی برگ در محیط کشت MS تغییر یافته، بر ریزازدیادی درون شیشه ای گیاه زینتی هاورتیا رقم Attenuata بررسی شد. نتایج نشان داد که بیشترین تعداد (3/5 عدد)، طول (1/45 سانتی متر) و عرض (0/87 سانتی متر) شاخساره در تیمار 0/1 میلی-گرم در لیتر IBA به همراه 1 میلی گرم در لیتر KIN با کاربرد ریزنمونه ی تحتانی حاصل شد. ریزنمونه ی برگ کامل نیز توانست در ترکیب 2 میلی گرم در لیتر BAP و 0/01 میلی گرم در لیتر IBA بیشترین تعداد شاخساره (5/22 عدد) را تولید نماید. حداکثر تعداد برگ (4/66 عدد) در تیمار 0/5 میلی گرم در لیتر BAP بدون حضور IBA و طویل ترین و عریض ترین برگ ها (1/05 و 0/68 سانتی متر) نیز در بالاترین سطح سیتوکنین ها (BAP و KIN) به همراه 0/5 میلی گرم در لیتر IBA با کاربرد ریزنمونه ی برگ کامل تولید شدند. در این پژوهش تأثیر ضخامت ریزنمونه ی TCL و (3 و 5 میلی متر) بر باززایی گیاه هاورتیا نیز مورد بررسی قرار گرفت. بیشترین میانگین تعداد شاخساره (1/06 عدد) با بالاترین میزان میانگین طول و عرض شاخساره (1 و 0/9 سانتی متر) در تیمار 0/1 میلی گرم در لیتر IBA و 2 میلی گرم در لیتر BAP با کاربرد ریزنمونه یTCL با ضخامت 3 میلی متر تولید شد. شاخساره های باززاشده جهت ریشه زایی، به طور جداگانه به محیط های MS و MS½ حاوی تنظیم کننده های رشد IBA و NAA (در غلظت های 0، 5/0 ، 1 ، 1/5 میلی گرم در لیتر) انتقال یافتند. بر اساس نتایج، بیشترین تعداد ریشه (6/66 عدد) و طویل ترین ریشه (3/47 سانتی متر) در محیط MS½ به ترتیب در تیمار1 و 1/5 میلی گرم در لیتر IBA حاصل گردید. سپس، گیاهان ریشه دار شده به گلدان های حاوی کوکوپیت و پرلیت با رطوبت نسبی 80 درصد و دمای 22 درجه سانتی گراد، جهت سازگاری به گلخانه منتقل شدند. شاخساره های هاورتیا به میزان 90 درصد با محیط گلخانه سازگار شدند.