چکیده: بیمارگر Fusarium solani f. Sp.cucurbitae عامل پوسیدگی ریشه، میوه و طوقه کدوئیان است که در سال‌های اخیر مشکل اقتصادی زیادی برای پرورش‌دهندگان این محصولات ایجاد کرده است. هدف از تحقیق حاضر جداسازی و شناسایی بیمارگر Fusarium solani f. Sp.cucurbitae عامل پوسیدگی ریشه، طوقه و میوه در مزارع کدوئیان و سپس بررسی پاسخ آنزیمی و مولکولی رقم حساس (رقم نگین) و رقم مقاوم (رقم خسیب) گیاه خیار (Cucumis sativus) در اثر آلودگی با این بیمارگر بود. نتایج این تحقیق نشان داد که Fusarium solani f. Sp cucurbitae به‌عنوان گونه‌ی غالب و نژاد یک به‌عنوان نژاد غالب در مزارع نمونه‌گیری شده می‌باشند. با تجزیه‌وتحلیل داده‌های بیان ژن مشخص شد که سطح رونوشت‌های ژن pr-1 در گیاهان شاهد و رقم مقاوم در مقایسه با رقم حساس در روزهای سوم، هفتم و دهم به ترتیب 123/5، 4/11 و هفت برابر بالاتر می‌باشد. این در حالی است که ژن فنیل آلانین آمونیالیاز (pal) در گیاهان شاهد رقم حساس نسبت به رقم مقاوم به میزان 1/19، 64/15 و 1/14 برابر به ترتیب در روزهای سوم، هفتم و دهم بیان بالاتری داشت. همچنین افزایش بیان هر دو ژن در روز دهم پس از مایه‌زنی با قارچ نسبت به گیاهان شاهد در رقم مقاوم (1/5 و 12/28 برابر به ترتیب برای ژن pal و pr1) مشاهده شد. پیش تیمار گیاهان با سالیسیلیک اسید موجب افزایش بیان هر دو ژن در رقم حساس و مقاوم در مقایسه با گیاهان تلقیح شده با قارچ شد به‌طوری‌که بیشترین تأثیر این پیش تیمار در رقم مقاوم خسیب در روز سوم (ژن pr1 به میزان 22/12 برابر و ژن pal 53/66 برابر) و در رقم نگین در روز دهم (ژن pr1 به میزان 53/5 برابر و ژن pal 173 برابر) مشاهده شد. نتایج نشان داد آنزیم آنتی‌اکسیدانی کاتالاز در اثر مایه‌زنی گیاهان رقم خسیب با قارچ در روز سوم و هفتم (به ترتیب 4/05 و چهار برابر فعالیت آنزیم در گیاه شاهد) افزایش فعالیت بیشتری در مقایسه با رقم حساس نگین (2/33 و 1/9 برابر فعالیت آنزیم در گیاه شاهد) نشان می‌دهد. همچنین تیمار سالیسیلیک اسید موجب افزایش فعالیت کاتالاز در رقم خسیب شد به طوری که در روز سوم فعالیت این آنزیم 2/85 برابر حالت شاهد گردید و تیمار فسفیت پتاسیم 20 میلی مولار با افزایش فعالیت کاتالاز در رقم نگین همراه بود (3/4 برابر فعالیت آنزیم در حالت شاهد در روز سوم). فعالیت آنزیم PAL در رقم نگین در اثر تیمارها و مایه‌زنی با قارچ تغییر معناداری نسبت به گیاهان شاهد نشان نداد درصورتی‌که رقم مقاوم، تنها در روز هفتم افزایش معناداری در تعدادی از تیمارها ازجمله پیش تیمار با سالیسیلیک اسید (2/49 برابر گیاه شاهد) داشت. بنابر نتایج این آزمایش تیمارهای سالیسیلیک اسید (با غلظت دو میلی مولار) و فسفیت پتاسیم (با غلظت 20 میلی مولار و 36 میلی مولار) می‌توانند باعث افزایش بیان ژن‌های دفاعی و افزایش فعالیت آنزیم‌های مرتبط با تنش‌های زنده و افزایش مقاومت گیاه به بیمارگر F. Solani f. Sp. Cucurbitae گردد.