چکیده: بیماریهای ناشی از قارچها، از اصلیترین عوامل خسارت و کاهش عملکرد محصولات کشاورزی محسوب می-گردند. تولید خیار گلخانهای (.Cucumis sativus L) طی دهه گذشته در ایران توسعه زیادی یافته است. بیماری بوته میری ناشی از گونه های مختلف قارچ Phytophthora یکی از مهمترین بیماریهایی است که کشت خیار را تحت تاثیر قرار داده و روشهای کنترلی محدودی نیز برای کاهش خسارت آن در دسترس هستند. در این تحقیق، اثر کیتوزان و فسفیت پتاسیم به عنوان دو القاگر مقاومت در کاهش خسارت ناشی از قارچ Phytophthora capsici در گیاه خیار مورد بررسی قرار گرفت. تغییرات مختلف فیزیولوژیکی، بیوشیمیایی و متابولیتی به همراه تغییر در بیان ژن های گلوتاتیون پراکسیداز (Gpx)، پروتئین شبه تاوماتینی (TLP)، اکسیداتیو انفجاری (RBOH)، واکنش القائی فوق حساسیت (HIR)، هیدروپراکسید لیاز (HPL) و اندوکیتیناز PR-4 در زمانهای مختلف پس از تلقیح گیاهان با عامل بیماری مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج نشان داد در مقایسه با گیاه شاهد، میزان کلروفیل، پرولین، فعالیتهای آنزیمهای دفاعی مثل آسکوربات پراکسیداز، سوپر اکسید دیسموتاز، گایاکول پراکسیداز، کاتالاز و میزان تجمع پراکسید هیدروژن و مالون دیآلدئید در تیمارهای مختلف این آزمایش به صورت معنیداری تغییر کرده است. بیشترین میزان آنزیم آسکوربات پراکسیداز ( U mg-1protein93/21) در تیمار با غلظت ۲۰۰ میلیگرم در لیتر کیتوزان در روز چهاردهم پس از آلودگی به ثبت رسید. همچنین بیشترین فعالیت آنزیمهای گایاکول پراکسیداز (U mg-1protein 41.99) و کاتالاز (U mg-1protein 150.34) در تیمار توام فسفیت پتاسیم و کیتوزان با غلظت 200 میلیگرم در لیتر به ترتیب در دومین روز پس از تلقیح مشاهده شد. بیشترین مقدار تجمع پراکسید هیدروژن و مالون دآلدئید در بیست و هشتمین روز پس از تلقیح در تیمار توام فسفیت پتاسیم و کیتوزان با غلظت 200 میلیگرم در لیتر ثبت شد. بررسی بیان ژن نشان داد که بیشترین میزان بیان ژن های RBOH، HIR، HLP و PR-4 در تیمار همزمان فسفیت پتاسیم و کیتوزان در اولین روز پس از تلقیح عامل بیماری به ثبت رسیده است و افزایش بیان آن ها به ترتیب 35.54، 306.13، 75.06 و 248.51 برابر تیمار شاهد مشاهده شد. استفاده از فسفیت پتاسیم و کیتوزان با افزایش فعالیت آنزیم های حفاظتی آسکوربات پراکسیداز و کاتالاز و القای بیان ژن های مقاومت ذکر شده توانست سبب ایجاد مقاومت در خیار تحت تنش قارچ عامل بیماری بوته میری شود.