چکیده: حمله انواع بیمارگرهای گیاهی از جمله ویروس ها، قارچ ها، نماتدها و باکتری‌ها به گیاهان و بیماری های ناشی از آنها موجب نقصان عملکرد و کیفیت محصولات تولیدی می شود. یکی از پاتوژن‌های قارچی که ریشه گیاهان خانواده کدوییان را مورد حمله قرار می‌دهد، قارچ Fusarium oxysporum می‌باشد. روش‌های مختلفی برای کنترل این پاتوژن وجود دارد. فسفیت‌ پتاسیم سمی سیستمیک علیه عوامل بیماریزای قارچی و باکتریایی خاکزاد و هوازاد می‌باشند که دارای خاصیت پیشگیری، ایمن سازی و مداوا کنندگی در گیاه می‌باشد. این تحقیق به منظور بررسی تغییرات رشدی، مورفولوژیکی، آنزیمی، بیوشیمیایی و مولکولی در سطح بیان ژن‌های‌ pgip1، کیتیناز، دیفنسین و 1و3-بتاگلوکاناز گیاه خیار (Cucumis sativus) در پاسخ به تنش بیماری پوسیدگی فوزاریومی ریشه و ساقه خیار (Fusarium oxysporum f.sp radicis-cucumerinum) تحت القای فسفیت پتاسیم انجام شد. نتایج نشان داد در مقایسه با گیاهان شاهد، میزان کلروفیل، وزن تر، فعالیت آنزیم‌های دفاعی شامل گایاکول پراکسیداز (GPX)، کاتالاز (CAT)، سوپراکسید دیسموتاز (SOD) و متابولیت‌ پراکسید هیدروژن (H2O2) در تیمارهای مختلف فسفیت پتاسیم افزایش معنی داری یافته است. بیشترین میزان تجمع آنزیم‌ CAT در تیمار 4 گرم بر لیتر فسفیت پتاسیم (KPhi4) در روز پنجم پس از تلقیح با قارچ مشاهده گردید که افزایش 2.81 برابری در مقایسه با شاهد (گیاه بدون تیمار قارچ) داشت. همچنین بیشترین تجمع آنزیم‌های GPX و SOD به ترتیب با 2.21 و 1.45 برابر افزایش نسبت به شاهد، در روز سوم پس از تلقیح با قارچ و در تیمار KPhi4 مشاهده شد. از طرفی میزان تجمع H2O2 در بافت‌ها و نیز زمان آن با آنزیم‌های دفاعی CAT، GPX و SOD همخوانی داشته و افزایش آن‌ها با هم متوازن بوده است، درحالیکه میزان تجمع MDA در تیمار KPhi4کمتر از سایر تیمارها بوده است که نشان دهنده کاهش صدمه بافتی و کنترل تقریبی بیماری است. همچنین افزایش 3/16 برابری ژن‌های pgip1 در تیمار 4 گرم برلیتر فسفیت پتاسیم، 45.7 برابری ژن‌های دیفنسین در تیمار 1 گرم بر لیتر فسفیت پتاسیم، 91.2 برابری ژن‌های کیتیناز در تیمار قارچ و48.6 برابری ژن های 3،1-بتاگلوکاناز در تیمارهای قارچ نسبت به کنترل (عدم تلقیح با قارچ و عدم مصرف فسفیت پتاسیم) مشاهده گردید.