چکیده: امروزه، کاربرد مواد تنظیم کننده رشد گیاه به منظور کاهش اثرات منفی ناشی از تنش های مختلف مطرح شده است. اسید‌سالیسیلیک به عنوان یکی از این مواد موجب مقاومت گیاه به تنش های زیستی و غیر زیستی می شود. جهت بررسی این موضوع در گیاه چغندرقند آزمایشی در سال 1388 به صورت اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی شاهرود انجام شد. فاکتور اصلی تنش کم‌آبیاری شامل 3 سطح 8، 12 و 16 روز آبیاری به ترتیب به عنوان عدم تنش، تنش ملایم و تنش شدید بود. فاکتورهای فرعی شامل 3 سطح محلول پاشی اسید سالیسیلیک در غلظت های صفر، 4/0 و 8/0 میلی مولار و دفعات محلول پاشی در دو سطح یک مرتبه (2 ماه پس از کاشت) و دو مرتبه (2 و 3 ماه پس از کاشت) بودند. تنش ملایم کم آبیاری موجب افزایش طول ریشه ذخیره ای شد در حالی که کمترین طول ریشه ذخیره ای مربوط به تیمار تنش شدید بود. بیشترین و کمترین قطر ریشه ذخیره ای به ترتیب در شرایط عدم تنش و تنش شدید حاصل شد. وزن خشک طوقه، برگ و دمبرگ، همچنین میزان آب نسبی برگ و دمبرگ در هر دو زمان قبل و بعد از آبیاری تحت تأثیر تنش کم آبیاری کاهش یافت. افزایش شدت تنش موجب کاهش معنی دار در کلروفیل برگ گردید. به طور متوسط در طول دوره رشد در شرایط عدم تنش 29/0 برگ و در شرایط تنش شدید 22/0 برگ در هر روز ظاهر گردید. با نزدیک شدن به انتهای فصل رشد، تأثیر سطوح تنش بر سرعت ظهور برگ کاهش یافت. کمترین سرعت اضمحلال برگ در شرایط عدم تنش حاصل شد. محلول‌پاشی برگ با بالاترین غلظت اسید سالیسیلیک (8/0 میلی مولار) بیشترین سرعت ظهور برگ (28/0 برگ در هر روز) را موجب شد. در مجموع کاربرد اسید سالیسیلیک سرعت اضمحلال برگ را کاهش داد، البته تفاوتی بین غلظت های اسید سالیسیلیک وجود نداشت. از بین رفتن برگ در گیاهانی که دو بار اسید سالیسیلیک دریافت کرده بودند در دوسوم ابتدای فصل کمتر از گیاهانی بود که یک بار محلول پاشی شدند. محلول پاشی با کمترین سطح اسید سالیسیلیک در مقایسه با شاهد منجر به افزایش 8/2 و 7/3 درصدی در مقدار آب نسبی برگ به ترتیب در اندازه گیری های قبل و بعد از آبیاری شد ولی دو برابر شدن غلظت محلول پاشی اثر منفی قابل توجهی داشت. تکرار دفعات محلول پاشی نیز مقدار آب نسبی برگ را کاهش داد. تنش ملایم کم آبیاری موجب افزایش عیار، قند قابل استحصال و راندمان استحصال قند شد. میزان پتاسیم ریشه در شرایط عدم تنش بیشتر از شرایط تنش بود. اثر متقابل تنش و دفعات محلول پاشی بر راندمان استحصال قند معنی دار شد. بیشترین مقدار آن در شرایط تنش ملایم و یک بار محلول پاشی مشاهده گردید. بیشترین قند ملاس از ریشه های قرار گرفته در معرض ترکیب های تیماری عدم تنش × یک بار محلول پاشی و تنش شدید × دو بار محلول پاشی حاصل شد. دو بار محلول پاشی با غلظت 4/0 میلی مولار به طور قابل توجهی هدر رفت قند ریشه به صورت ملاس را کاهش داده و موجب افزایش عملکرد شکر سفید گردید. بیشترین ماده خشک ریشه نیز مربوط به ترکیب تیماری تنش ملایم × یک بار محلول‌پاشی بود. تنش شدید کم آبیاری، شاخص سطح برگ، نسبت سطح برگ و نسبت وزن برگ را کاهش داد. همچنین کمترین میزان سطح ویژه برگ تا اواسط دوره رشد گیاه مربوط به شرایط تنش شدید بود.