چکیده: به کارگیری فاضلاب ها و پساب حاصل از تصفیه آنها در امر آبیاری محصولات کشاورزی، از جمله راهکارهای رویارویی با مسألۀ بحران آب در مناطق خشک و نیمه خشک است. به منظور بررسی تأثیر آبیاری با پساب بر برخی ویژگی های خاک، آزمایشی در سال زراعی 88-87 در منطقه شمال اصفهان انجام شد. آزمایش در نه مزرعه که پنج مزرعه با پساب خروجی تصفیه خانه فاضلاب و چهار مزرعه با آب چاه آبیاری می شد، صورت گرفت. در هر مزرعه 3 یا 4 نمونۀ مرکب خاک در دو عمق 30-0 و 60-30 سانتی متری (در مجموع 62 نمونه خاک) تهیه شد و برخی از ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک در نمونه ها مورد سنجش قرار گرفت. همچنین میزان انتقال برخی عناصر غذایی و عناصر سنگین به گندم، ذرت، یونجه و گرمک (در مجموع 52 نمونه گیاه) اندازه گیری شد. نتایج آنالیز پساب نشان می دهد که بر طبق استانداردهای WHO، FAO و سازمان محیط زیست ایران،پساب تصفیه خانۀ شمال اصفهان از نظر پارامترهای pH، کلرید، بور، نیترات، فلزات سنگین از جمله آهن، منگنز، روی، مس، سرب و کادمیوم، محدودیتی برای آبیاری ندارد. آبیاری با پساب، باعث کاهش جرم مخصوص ظاهری خاک در هر دو عمق 30-0 سانتی متری و 60-30 سانتی متری خاک شده است. آبیاری با پساب باعث افزایش پایداری خاکدانه شد که در عمق 60-30 سانتی متری خاک معنی دار بود. هدایت هیدرولیکی، سرعت نفوذ نهایی و ظرفیت نگهداری رطوبت خاک در اثر آبیاری با پساب، افزایش یافت که این افزایش معنی دار نیست. هدایت الکتریکی(EC) و نسبت جذب سدیم(SAR) در خاکهای آبیاری شده با پساب، به صورت معنی داری کمتر از خاکهای آبیاری شده با آب چاه است. استفاده از پساب جهت آبیاری خاکها، تأثیری بر مقدار مواد آلی و ظرفیت تبادل کاتیونی(CEC) خاک نداشته است. آبیاری با پساب تأثیری بر غلظت نیتروژن، آهن، مس، سرب و کادمیوم خاک نداشته است. استفاده از پساب برای آبیاری، باعث کاهش معنی دار منیزیم و سدیم خاک شده است. فسفر قابل دسترس در هر دو عمق نمونه برداری در اثر آبیاری با پساب افزایش معنی داری داشته است. کلسیم، روی و منگنز خاک در اثر آبیاری با پساب به صورت غیر معنی داری افزایش یافته است. در دانه گندم آبیاری شده با پساب، نیتروژن، پتاسیم، آهن، منگنز، مس و سرب بیشتر از دانه گندم آبیاری شده با آب چاه بود؛ هرچند هیچ یک از این اختلاف ها معنی دار نبوده است. در کاه گندم آبیاری شده با پساب نیتروژن، آهن، مس و سرب بیشتر از کاه گندم آبیاری شده با آب چاه بود. آبیاری گندم با پساب موجب افزایش معنی دار عناصر غذایی و عناصر سنگین مورد آزمایش در مقایسه با آبیاری با آب چاه نمی شود. میزان نیتروژن، فسفر، پتاسیم، روی و مس در یونجه آبیاری شده با پساب بیشتر از یونجه آبیاری شده با آب چاه بود. ولی این تفاوت معنی دار نبود. آهن و منگنز یونجه آبیاری شده با آب چاه به طرز معنی داری بیشتر از آب چاه بود. آبیاری با پساب باعث افزایش معنی دار نیتروژن و فسفر در بوته و دانه ذرت و نیز افزایش معنی دار منگنز در دانه ذرت در مقایسه با آبیاری با آب چاه شده است. پتاسیم، آهن و مس در دانه ذرت و روی و مس در بوته ذرت آبیاری شده با پساب بیشتر از ذرت آبیاری شده با آب چاه بود. ولی این افزایش معنی دار نبود. در میوۀ گرمک، آبیاری با پساب باعث افزایش عناصر نیتروژن، فسفر، آهن، منگنز، روی و مس در مقایسه با آبیاری با آب چاه شده است که در مورد نیتروژن و منگنز این افزایش معنی دار است. آبیاری با پساب باعث افزایش منگنز و سرب در بوته گرمک شده است، البته این تفاوت معنی دار نمی باشد. آبیاری با پساب باعث افزایش تجمع کادمیوم تا mg/kg 1-4/0 وزن خشک در گرمک در مقابل عدم تجمع این عنصر در آبیاری با آب چاه شده است. به طور کلی نتایج نشان داد که در مورد پارامترهای اندازه گیری شده، استفاده از پساب نه تنها تأثیر نامطلوبی بر خاک نداشته است، بلکه برخی خواص خاک را بهبود داده است. بنابراین در شرایطی مشابه این مطالعه بدون اینکه غلظت بالایی از عناصر غذایی و عناصر سنگین در گیاه تجمع یابد، می توان از پساب تصفیه خانه فاضلاب شمال اصفهان برای آبیاری زمین های کشاورزی استفاده نمود.