چکیده: ایران در منطقه خشک و نیمه خشک قرار دارد و کمبود آب برای آبیاری، از عوامل محدود کننده رشد و نمو گیاهان بشمار می آید. برهمین اساس، ارزیابی واکنش گیاه در شرایط مختلف رطوبتی خاک و کاربرد نتایج بمنظور استفاده بهینه از آب (دور آبیاری مطلوب) امری ضروری و اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. به همین منظور، برای بررسی تأثیر تنش خشکی بر عملکرد، اجزای عملکرد، درصد روغن و پروتئین دانه کلزا و تعیین دور آبیاری مطلوب آزمایشی در سال زراعی 85-84، در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی، با چهار تکرار در مزرعه دانشگاه صنعتی شاهرود انجام گرفت که سطوح تیمار به صورت آبیاری در رطوبت های 65% (شاهد)، 55%، 45% و 35% ظرفیت مزرعه (FC) اعمال گردید. روش اعمال تنش در این تحقیق، روش سریع اندازه گیری رطوبت خاک (روش فلاسک) بود. در این پژوهش، صفاتی از قبیل ارتفاع بوته، طول شاخه فرعی، تعداد شاخه فرعی، شاخص برداشت، عملکرد دانه، عملکردکاه وکلش، ماده خشک کل، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته، وزن هزار دانه، درصد روغن و پروتئین دانه مورد بررسی قرار گرفتند. بنا بر نتایج این بررسی، صفات شاخص برداشت و وزن هزار دانه تحت تأثیر تنش خشکی اعمال شده قرار نگرفتند. این در حالی است که با اعمال تنش خشکی خفیف (FC 55%)، کاهش چشمگیری از نظر صفات تعداد دانه در بوته (میزان کاهش در سطح دوم تنش (خفیف) نسبت به شاهد: 30%)، تعداد غلاف در بوته (22%)، ارتفاع بوته (24%) و نیز تجمع ماده خشک نهایی (18%) مشاهده شد. گرچه این کاهش پایدار نبود (بین برخی سطوح تنش، اختلاف معنی دار وجود نداشت) اما کمترین مقدار این صفات در تنش شدید (سطح چهارم تنش) بدست آمد. درمورد صفات درصد روغن، عملکرد کاه و کلش، عملکرد دانه، طول شاخه فرعی و تعداد شاخه در بوته نیز کاهش پایداری حاصل نشد؛ اما این صفات، برخلاف صفاتی که قبلاً اشاره شد، با اعمال تنش خفیف تحت تأثیر واقع نشدند ولی کاهش این صفات در سطح چهارم تنش نسبت به شاهد، قابل ملاحظه و به ترتیب برابر با 8%، 36%، 52%، 42% و 39% بود. افزایش شدت تنش، موجب افزایش قابل توجه درصد پروتئین دانه گردید (میزان افزایش در سطح چهارم نسبت به شاهد: 9%). بررسی روند شاخص رشدی در این آزمایش نشان داد که تنش خشکی موجب کاهش NAR، CGR، RGR، LAI و TDM می شود. در نهایت از نظر دور آبیاری باید اشاره کرد که در تیمار شاهد (آبیاری در رطوبت 65% ظرفیت مزرعه)، دورهای 7 تا 9 روز حاصل شد (7روز برای دوره های گرم تر و 9 روز برای دوره های خنک تر آب و هوایی). برای سایر سطوح تیمار نیز به ترتیب 8 تا 11 روز (FC 55%)، 11 تا 12 روز و 13 تا 15 روز بدست آمد. با توجه به موارد فوق الذکر و در نظر گرفتن مقدار عملکرد دانه و درصد روغن دانه، بنظر می رسد که دورهای آبیاری 8 تا 11 روز (آبیاری در رطوبت FC 55%) مطلوب و قابل توصیه است. شایان ذکر است که گرچه بیشترین درصد پروتئین برای تنش شدید بدست آمد ولی از نظر مقدار هکتاری، این سطح تنش کمترین میزان این صفت را به خود اختصاص داد.