چکیده: کانسارهای مس- طلای القبایی و سبه، طلا ی سه بندون و کانسار منگنز - طلای بیجورد (شمال و جنوبی) در 26 کیلومتری شمال بردسکن، در زیر پهنه سبزوار و در توالی آتشفشانی- رسوبی به سن کرتاسه پسین رخ داده اند. توالی میزبان کانسار از پایین به بالا شامل چهار واحد سنگی می باشد: 1- واحد ویتریک کریستال توف سبز و قرمز با ترکیب ریولیتی و ریوداسیت، تناوبی از گدازه با ترکیب ریولیت تا داسیت (Unit1)، 2- واحد گدازه با ترکیب تراکی آندزیت تا آندزیت بازالت، آگلومرا، لاپیلی توف، کریستال توف ماسه ای (Unit2)، 3- واحد آهک پلاژیک به همراه شیل توفی کربناته همراه فسیل رادیولاریت (Unit3) و 4- واحد لیتیک کریستال توف با ترکیب ریولیتی و ریوداسیت، تناوبی از گدازه با ترکیب تراکی آندزیت و تراکی بازالت (Unit4). کانه زایی در دو افق و درون واحدهای 2 و 3 رخ داده است. افق 1 (OH1) دربردارنده کانسارهای مس- طلای القبایی و سبه بوده که به شکل رگه-رگچه های سیلیسی -کربناتی غنی از مس و به مقدار کمتر طلا، در قسمت زیرین واحد 2 قرار دارد. افق2 (OH2) نیز شامل کانسارهای طلای سه بندون و منگنز - طلای بیجورد است که در بخش های بالایی واحد 2 و زیرین واحد 3 جای دارند. سنگ های میزبان کانه زایی عمدتاً شامل گدازه تراکی آندزیتی تا آندزیت بازالت، توف ماسه ای با ترکیب اسیدی تا حدواسط، شیل توفی و به مقدار کم آهک پلاژیک می-باشند. بر اساس مطالعات کانی شناسی، ساخت و بافت و نوع ارتباط ماده معدنی با سنگ میزبان، چهار رخساره کانه دار در کانه زایی های موجود در توالی آتشفشانی -رسوبی کرتاسه پسین در شمال بردسکن قابل تفکیک هستند که عبارتند از: 1) رخساره رگه- رگچه ای یا پهنه استرینگر که در همه کانسارهای یاد شده به صورت شبکه ای از رگه- رگچه های کانه دار سنگ های میزبان تراکی آندزیت تا آندزیت بازالت را قطع می کنند. 2) مجموعه دهانه ای که در کانسارهای سه بندون و منگنز-طلا بیجورد شمالی بصورت برشی و حاوی قطعات رخساره استرینگر بوده و انواع کانی های سولفیدی، اکسیدی و سیلیسی را در متن سنگ های تراکی آندزیت و آندزیت بازالت شامل می شود. 3) رخساره توده ای که خود بخش پرعیار معدن منگنز بیجورد شمالی را تشکیل داده و به صورت چینه کران می باشد. البته این رخساره در سایر کانه زایی ها دیده نمی شود. 4) رخساره کانسنگ نواری-بروندمی (Exhalative) که در معدن سه بندون حاوی پیریت بوده و شامل لامینه های سولفیدی با میزبان شیل توفی است که در بالای آن بخش توف رادیولاریتی منگنز دار نیز دیده می شود. این رخساره در معدن منگنز بیجورد جنوبی شامل تناوب نوارها و لامینه های غنی از اکسید-هیدرواکسیدهای منگنز و آهن با نوارهای غنی از توف و چرت- که حاکی از ته نشینی همزمان با ذرات تشکیل دهنده سنگ میزبان شیل توفی در کف دریا هستند-می باشد. این رخساره غنی از کانی پسیلوملان و پیرولوزیت با بافت تیغه ای و کلوفرمی است. براساس مطالعات انجام گرفته صحرائی و میکروسکوپی، کانی شناسی ماده معدنی در معدن القبائی شامل کالکوپیریت، پیریت و بورنیت است. در اندیس سبه، ماده معدنی از کانی-های پیریت و کالکوپیریت تشکیل یافته و کانی های معدنی در معدن سه بندون بصورت پیریت، کالکوپیریت، اسفالریت، مارکاسیت، بورنیت، آرسنوپیریت، طلا و گالن می باشد. هم چنین معدن منگنز- طلا بیجورد دارای کانی سولفیدی پیریت در کمر پایین و اکسیدهای آهن - منگنز نظیر پسیلوملان، پیرولوزیت و هماتیت در افق کانه دار چینه سان است. دگرسانی های عمده در این کانه زایی ها شامل کلریتی، اپیدوتی، سیلیسی- سریسیتی – کربناته و آرژیلیکی ثانویه می باشند. بررسی های ژئوشیمیایی و ترسیم الگوی عناصر نادرخاکی وتغییرات عناصر کمیاب، نشان گر ماهیت تولئیتی سنگ میزبان این کانسارها بوده و نشان دهنده شکل گیری آن ها در یک محیط جزیره کمانی در حوضه اقیانوسی پشت کمانی سبزوار در زمان کرتاسه پسین می باشد. براساس نتایج ژئوشیمیایی، میزان مس در پهنه ی استرینگر کلاته القبایی تا 8/1درصد و میزان طلا در آن ppb 600 گزارش شده است. در محدوده طلا- منگنز بیجورد، میزان طلا تا 5/4 گرم در تن بوده که احتمالاً هم زمان با پیریت شکل گرفته است. در محدوده سه بندون، طلا تا ppm 5/2 همراه با کانیهای سولفیدی در بخش استرینگر و برشی وجود دارد. با توجه به نمودارهای ژئوشیمیایی، کانسنگ های منگنز کانسار بیجورد در محدوده گرمابی زیر دریایی قرار می گیرند. قابل ذکر است که افق منگنزدار کانسار بیجورد (شمالی و جنوبی) از جهت چینه شناسی معادل بخش رادیولاریتی آهن و منگنزدار کانسار طلای سه بندون می باشد که حاکی از تشکیل همه این کانسارها در کف و زیر کف دریا در حوضه آتشفشانی-رسوبی دریایی کرتاسه پسین می باشد. بنابراین، بر اساس شواهد مختلف به دست آمده از جمله محیط تکتونیکی تشکیل، توالی میزبان کانه زایی، رخداد کانه زایی در افق چینه شناسی خاص، رخساره های کانه دار، شکل هندسی ماده معدنی، بافت و ساخت و کانی شناسی ماده معدنی، محتوای فلزی و پهنه بندی دگرسانی، کانسارهای مورد مطالعه را می توان جزء کانسارهای مس- طلای سولفید توده ای آتشفشانزاد تیپ بشی یا پلیتیک- مافیک (Besshi-type or pelitic mafic) طبقه بندی نمود.