چکیده: کانسار منگنز هلالان در 122 کیلومتری جنوب دامغان، 16 کیلومتری غرب روستای رشم، بر روی نوار ولکانیکی- رسوبی ترود – چاه شیرین و بخش شمالی پهنه ساختاری ایران مرکزی واقع شده است. سنگ‌های رخنمون یافته در منطقه شامل مجموعه دگرگونی با ترکیب سنگ‌شناسی اسلیت، فیلیت، شیست، مرمر، آهک، دولومیت و ماسه‌سنگ‌های کمی دگرگون‌شده با سن ژوراسیک زیرین می‌باشند. کانه‌زائی منگنز در منطقه هلالان در یک افق اصلی، به شکل چینه‌سان و هم‌روند با لایه‌بندی رخ داده است و بر اساس کانی‌شناسی، ساخت و بافت و نوع ارتباط با سنگ میزبان به سه رخساره متفاوت تقسیم می‌گردد: الف) رخساره رگه – رگچه‌ای: این رخساره دارای گسترش محدود بوده و در زیر رخساره کانسنگ توده‌ای، به شکل شبکه‌ای از رگه – رگچه‌ها دیده می‌شود. ب) رخساره کانسنگ توده‌ای: این رخساره بخش ضخیم و عیار بالای کانسار را تشکیل می‌دهد. ج) رخساره کانسنگ لایه‌ای: این بخش از کانسار دارای ضخامت کمتری نسبت به رخساره کانسنگ توده‌ای است. کانی‌های تشکیل دهنده ماده معدنی بر اساس مطالعات میکروسکوپی، پراش اشعه ایکس (XRD) و الکترون میکروپروب (EPMA) به طور عمده شامل پیرولوزیت، پسیلوملان، هولاندیت، براونیت و هماتیت می‌باشند. کانی‌هایی نظیر اسپسارتین، ولاستونیت و کانی‌های رسی نیز در مواردی همراه با کانی‌های منگنز مشاهده ‌شدند. اما باطله اصلی کانسار کوارتز، کلسیت و ژیپس هستند. مهم‌ترین ساخت‌های ماده معدنی شامل لایه‌ای، عدسی، توده‌ای، رگه‌ای و مهم‌ترین بافت‌ها، توده‌ای، نواری، رگه- رگچه‌ای، دانه پراکنده، پرکننده فضای خالی، جانشینی و کلوفرمی هستند. دگرسانی های موجود در منطقه شامل دگرسانی های کلریتی، اپیدوتی، آرژیلیتی، سیلیسی و کربناتی می باشند. کلریتی شدن گسترده ترین نوع دگرسانی در منطقه هلالان بوده و در سنگ های کمرپایین و کمربالا ماده معدنی گسترش زیاد دارد. بر‌اساس مطالعات ژئوشیمیایی، سنگ‌های دگرگونی منطقه دارای ماهیت متاپلیتی و متابازالتی هستند و در حد اواخر رخساره شیست سبز تا آغاز رخساره آمفیبولیت متحمل دگرگونی شده‌اند. بالا بودن نسبت‌های Mn/Fe و Si/Al، پایین بودن مقادیر فلزات کمیاب و به ویژه عناصر Co, Ni و Cu و بالا بودن مقادیر Mn, SiO2 و Fe به عنوان شواهدی از غنی‌شدگی و تخلیه Mn از سیالات گرمابی زیردریایی (بروندمی) در این نهشته هستند و نقش فرایندهای آبزاد را در نهشت کانه‌ها و پیدایش این کانسار منتفی می‌کنند. بنابراین همه شواهد گویای این است که کانسار منگنز هلالان تحت دو مکانیزم؛ غنی‌شدگی در آب دریا توسط سیالات گرمابی- بروندمی و ته‌نشینی در شرایط رسوبی تحت تأثیر تغییرات Eh و pH در محیط تشکیل شده و یک کانسار ولکانیکی – رسوبی است. ویژگی‌های کانسار منگنز هلالان از جمله محیط زمین‌ساختی تشکیل، محیط زمین‌شناسی نهشت، سنگ‌های میزبان همراه، شکل هندسی، کانی‌شناسی، بافت و شواهد زمین‌شیمیایی بیشترین شباهت را با کانسارهای منگنز تیپ کوبا نشان می‌دهد با این تفاوت که کانسار منگنز هلالان تحت تأثیر یک فاز دگرگونی در حد رخساره شیست سبز قرار گرفته است.