چکیده: توده گرانیتوئیدی پنج‌کوه با وسعت 15 کیلومتر مربع، در شمالی‌ترین بخش پهنه ساختاری ایران مرکزی (جنوب شرق دامغان) واقع شده است. نفوذ این توده به درون توالی آتشفشانی-رسوبی و آتشفشانی ائوسن موجب کانه‌زایی آهن در سنگهای میزبان آندزیتی شده است. بر اساس بررسیهای دقیق صحرایی و پتروگرافی ترکیب اولیه توده نفوذی از پیروکسن سیینیت در حاشیه به بیوتیت سیینیت در بخشهای مرکزی توده تغییر یافته و سپس در مراحل نهایی تحت تاثیر متاسوماتیسم سدیک-کلسیک (با گسترش بیشتر و دمای بالاتر) و پتاسیک (با فراوانی کمتر و دمای پایین‌تر) قرار گرفته است. دگرسانی اول سنگها را به ترکیبی معادل با مونزونیت تبدیل کرده است. شواهد متاسوماتیسم سدیک-کلسیک با رگه‌های آلبیت-اسکاپولیت مشخص می‌شوند که با عرض متفاوت از چند میلی‌متر تا چند صد متر در سراسر توده پراکنده شده‌اند. بر اساس نتایج پتروگرافی و تجزیه نقطه‌ای از سنگهای سالم و دگرسان شده، مهمترین تغییرات کانیایی شامل موارد زیر می‌باشد: 1- ترکیب پلاژیوکلاز از آندزین در مرکز تا آلبیت در حاشیه تغییر کرده یا معمولا توسط اسکاپولیت ماریالیتی جایگزین شده است؛ 2- اسفن و منیتیت دارای تیتان بیشتر و آپاتیت از کلر بیشتری برخوردار شده است؛ 3- ترکیب پیروکسن ثابت باقی مانده است. دگرسانی پتاسیک نیز به دنبال دگرسانی سدیک-کلسیک باعث تبدیل پیروکسن به بیوتیت و ایجاد فلدسپار پتاسیک و منیتیت گرمابی شده است. جهت بررسی سازوکار جایگیری این توده از روش ناهمگنی پذیرفتاری مغناطیسی (AMS) استفاده شده است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان می‌دهند که پذیرفتاری مغناطیسی میانگین (Km) در بخشهای بیوتیت سیینیت، پیروکسن سیینیت و مونزونیت به ترتیب 28542، 56239 و μSI 2173 می‌باشد. بزرگای پذیرفتاری بالا (Km>400mSI) به علت حضور منیتیت به عنوان حامل مغناطیسی است که به گرانیتهای فرومغناطیسی تعلق داشته و تطابق خوبی بین پذیرفتاری مغناطیسی و نوع سنگ وجود دارد. درصد ناهمگنی مغناطیسی نیز در توده گرانیتوئیدی پنج‌کوه بین 10 تا 50 درصد تغییر می‌کند. بیشترین مقادیر ناهمگنی در نواحی با دگرشکلی بالا مشاهده شده است. مقادیر پارامتر شکل برای توده گرانیتوئیدی پنج‌کوه نیز از 48/0– تا 93/0+ تغییر می‌کند. خطوارگی و برگوارگی مغناطیسی با شیب زیاد و پارامتر شکل منفی، محل اصلی تغذیه ماگمای سازنده این توده را نشان می‌دهند. مطالعه حاضر نشان می‌دهد که چگونه اندازه‌گیریهای پذیرفتاری مغناطیسی و خصوصیات مغناطیسی سنگ در توده نفوذی پنج‌کوه در یک تغییر پیشرونده از رفتار فرومغناطیسی در بخشهای سالم بیوتیت سیینیتی و پیروکسن سیینیتی (حضور منیتیت) تا رفتار پارامغناطیسی در سنگهای متاسوماتیسم شده (حذف منیتیت در آنها) تغییر کرده است. این تغییرات همچنین هندسه و جهت‌گیری الگوهای فابریک مغناطیسی را تغییر داده است. براساس داده‌های مغناطیسی متنوع (نقشه‌های خطوارگی و برگوارگی، پارامترهای K، P و T) و مشاهدات صحرایی و ریزساختی به نظر می‌رسد توده نفوذی پنج‌کوه دارای دو الگوی فابریک مغناطیسی متفاوت ‌باشد. الگوی اول متعلق به خطوارگی ها و برگوارگی سنگ های سالم ماگمایی است که موازی با محور طولی توده و در راستای شمال‌شرق-جنوب غرب امتداد یافته‌اند. فابریک دوم در نتیجه متاسوماتیسم بوده و به صورت سه راهروی موازی الگوی اولیه و ماگمایی توده را قطع نموده است. این موضوع با ریزساختهای ماگمایی تا حالت جامد دمای پایین به خوبی تایید می‌گردد. الگوهای شکل و فابریک مغناطیسی توده نشان می‌دهد که توده در یک بازشدگی کششی ناشی از عملکرد یک پهنه برشی چپ‌گرد جایگزین شده است.