چکیده: خطرات ناشی از استخراج زغال‌سنگ یکی از عوامل محدودکننده طراحی در معادن محسوب می شود. یکی از مهم‌ترین خطرات ناشی از استخراج زغال‌سنگ خطر وقوع خودسوزی زغال‌سنگ است. فرآیند خودسوزی به دلیل تأثیر مستقیم بر حفظ ایمنی محیط استخراجی و نیز آلودگی محیط زیست، باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد؛ لذا موضوع تحقیق رساله دکتری با عنوان «ارائه مدل کمّی و کیفی ارزیابی قابلیت خودسوزی لایه های زغال‌سنگ» انتخاب شد تا با ساخت دستگاه ارزیابی قابلیت خودسوزی زغال‌سنگ شاهد اولین پیشرفت ها در این زمینه باشیم. در این رساله سعی شد تا در اولین گام با بررسی منابع مختلف و تحقیقات گذشته و سپس با استفاده از جمع‌آوری نمونه های زغال‌سنگ از معادن کشور و انجام آزمایش‏های دقیق به بررسی و شناخت کافی از فرآیند خودسوزی زغال‌سنگ و پارامترهای مؤثر در آن دست پیدا شود. در مرحله بعد سعی شد تا یک مدل کیفی و کمّی جدید دربرگیرنده تمامی مشخصات ذاتی زغال‌سنگ برای تعیین اندیس قابلیت خودسوزی زغال‌سنگ ارائه شود. با استفاده از این شاخص های جدید می‏توان ارتباط میان مشخصات لایه زغال‌سنگ و نتایج خودسوزی را مورد ارزیابی قرار داد. برای این منظور، مدل کیفی با استفاده از ترکیبی از روش فازی دلفی سیستم های مهندسی سنگ (FDRES) و روش آزمایشگاه ارزیابی و آزمون تصمیم گیری (DEMATEL) توسعه یافته است. این مدل به صورت سیستم طبقه بندی با رویکردهای دقت و سهولت استفاده، شاخص قابلیت خودسوزی لایه های زغال سنگ (CSCSi) را ارائه می دهد که سطح قابلیت خودسوزی را به صورت کیفی در سه کلاس ایمن، احتیاط و نا ایمن توصیف می کند. برای توسعه مدل کمّی با استفاده از روش آنالیز مؤلفه‌های اصلی (PCA)، مهم‌ترین مؤلفه‌ها و پارامترها شناسایی شدند و بر اساس آن مدل کمّی ارائه شد. برای اعتبارسنجی دو مدل نیز از داده های آزمایشگاهی مربوط به 13 لایه از حوضه زغال سنگی البرز مرکزی استفاده شد. نتایج این رساله نشان داد که مدل های ارائه شده ابزاری ساده و قابل اطمینان در ارزیابی قابلیت خودسوزی لایه های زغال‌سنگ است.