چکیده: ناپایداری و ریزش در فضاهای زیرزمینی همواره به عنوان یکی از مهم‌ترین و بحرانی ترین ریسک های اجرایی مطرح‌شده که در صورت وقوع، تبعات بسیار منفی بر پروژه‌ها تحمیل می کند. با توجه به اهمیت ناپایداری فضاهای زیرزمینی، شناخت کافی از عوامل و پارامترهای موثر در وقوع ناپایداری و پیش بینی این پدیده در فازهای مطالعات و طراحی، تحکیمات و حتی پس از اجرای تونل ، امری الزامی خواهد بود. پارامترهای متعددی در بحث پایداری تونل اثرگذار هستند؛ اما مطالعه جامعی برای ارزیابی و شناسایی تمام این پارامترها ارائه نشده است. بنابراین، در این پژوهش، شناسایی پارامترها و عوامل موثر بر وقوع ناپایداری تونل، دسته‌بندی این عوامل و رتبه‌بندی اهمیت نسبی آن‌ها به‌عنوان اهداف اصلی در نظر گرفته شد. برای رسیدن به این اهداف، روش تصمیم گیری چندمعیاره مبتنی بر نظرسنجی از افراد خبره، مورداستفاده قرار گرفت. بدین منظور، ابتدا، با بررسی مطالعات پیشین، مهم ترین عوامل مؤثر بر ناپایداری تونل شناسایی و دسته بندی شد. در ادامه، به منظور ارزیابی و وزن دهی اولیه عوامل، فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP به کار گرفته شد و مجدداً عوامل اصلاح و دسته بندی شدند. این عوامل پس از تجزیه وتحلیل اولیه شامل 38 پارامتر و در قالب 6 شاخص اصلی شامل، عوامل ژئومکانیکی، مطالعات و طراحی، سیستم نگهداری، تحکیمات و کنترل زمین، شرایط زمین شناسی و جغرافیایی ساختگاه، عوامل عمومی، اجرایی و قراردادی و شرایط خاص (تکینگی ها) دسته‌بندی‌ شدند. به‌منظور ارزیابی و رتبه بندی نهایی عوامل، از ادغام روش های تحلیل شبکه ANP و آزمایشگاه ارزیابی و آزمون تصمیم گیری DEMATEL استفاده شد. وزن های نسبی اجزا با استقرار فرایند تحلیل شبکه تعیین شد. درنهایت، برای اعتبارسنجی نتایج، یک مطالعه نسبتاً جامع و وسیع از نتایج ناپایداری ها و ریزش های واقعی در پروژه‌ها انجام شد و نتایج با یکدیگر مقایسه شد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهد که از بین شاخص های اصلی، عوامل ژئومکانیکی، سطح مطالعات و طراحی دارای بیش ترین اهمیت و عوامل عمومی، اجرایی و قراردادی دارای کم ترین اهمیت در بحث ناپایداری تونل بوده است. در بین پارامترها، عوارض زمین شناسی در گروه شرایط زمین شناسی و جغرافیایی ساختگاه، انتخاب صحیح روش اجرایی و تحکیمات در گروه مطالعات و طراحی، زون های شدیداً خردشده و گسله در گروه شرایط خاص و کیفیت توده سنگ در گروه عوامل ژئومکانیکی به ترتیب دارای اوزان 38%، 33%، 29% و 28% بیشتری نسبت به سایر پارامترها بوده اند. مقایسه انجام‌شده بین نتایج روش رتبه بندی ANP-DEMATEL و مطالعه آماری ناپایداری واقعی در تونل‌ها، گویای آن است که رویکرد پیشنهادی نسبتاً منطقی و مؤثر بوده است؛ که می تواند به عنوان یک ابزار یا چارچوب مؤثر برای مقابله با بسیاری از مسائل و مشکلات ناپایداری در زمینه های مختلف تونل سازی به کار گرفته شود.