چکیده: شرایط کمبود آب به صورت معنی داری باعث کاهش عملکرد دانه در حبوبات می شود، که در درجه اول به -دلیل بروز اثرات مخرب بر تعداد غلاف در بوته رخ می دهد. ملاتونین و 24-اپی‌براسینواستروئید به دلیل خواص هورمونی شان شناخته شده اند، که باعث بهبود تحمل گیاهان در برابر عوامل تنش زای محیطی می شوند. این مطالعه، با هدف ارزیابی تأثیر غلظت های مختلف ملاتونین (0، 100 و 200 میکرومولار) و 24-اپی‌براسینواستروئید (0، 3 و 6 میکرومولار) بر ویژگی های رشدی، بیوشیمیایی، فیزیولوژیکی و کیفی نخود در دو دور آبیاری مختلف (7 و 14روز یکبار) به صورت اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی شاهرود در دو سال زراعی (1400-1399 و 1401-1400) انجام شد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که، شرایط کمبود آب به صورت معنی داری منجر به کاهش صفات مورفولوژیکی، عملکرد، اجزای عملکرد، محتوای کلروفیل و کاروتنوئید، عملکرد روغن و درصد روغن دانه نخود شد. همچنین، تحت شرایط کم آبی، فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی، محتوای پروتئین محلول کل، مالون‌دی‌آلدئید، شاخص نشت الکترولیت، پراکسیدهیدروژن، پرولین، فلاونوئید، فنل، قند محلول و پروتئین دانه افزایش یافت. کاربرد همزمان 6 میکرومولار 24-اپی‌براسینواستروئید و 200 میکرومولار ملاتونین به صورت معنی دار صفاتی مانند تعداد شاخه -های اصلی، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته، وزن 100 دانه، وزن 100 غلاف و عملکرد دانه را به میزان 46، 32، 32، 19، 21 و 44 درصد (نسبت به عدم کاربرد این دو محرک) افزایش داد. در ضمن، کاربرد همین تیمار به ترتیب منجر به کاهش 38 و 34 درصدی محتوای مالون‌دی‌آلدئید و نشت الکترولیت شد. کاربرد 3 میکرومولار 24-اپی‌براسینواستروئید و 200 میکرومولار ملاتونین در سال اول به ترتیب منجر به افزایش 76 و 88 درصدی عملکرد روغن و عملکرد پروتئین دانه نسبت به عدم کاربرد این دو محرک شد. این افزایش در سال دوم برای همین صفات به ترتیب 89 و 51 درصد بود. یافته های حاصل از این پژوهش نشان داد که، محلول پاشی ملاتونین و 24-اپی‌براسینواستروئید به صورت هم افزایی برای تنظیم و بهبود پاسخ های رشدی گیاه، کارآیی فتوسنتز، تجمع محافظ کننده های اسمزی، سیستم های دفاعی آنتی‌اکسیدانی و حفظ تعادل گونه ‌های اکسیژن فعال عمل می‌کنند و در نتیجه اثرات نامطلوب شرایط کمبود آب در نخود را کاهش می‌دهند. این اثرت ترکیبی، در نهایت منجر به افزایش عملکرد دانه نخود تحت شرایط کمبود آب شد.