چکیده: استفاده از مواد در دسترس و طبیعی برای حصول رشد بهتر گیاه در شرایط وجود و عدم وجود تنش خشکی از راهکارهای سازگار با محیط زیست برای بیشتر نمودن تولیدات گیاهی است. بر همین اساس آزمایشی به صورت اسپلیت پلات فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در نهالستان اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شاهرود واقع در اتوبان شاهرود-بسطام بر گیاه لوبیا چشم بلبلی Vigna unguiculata اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل دور آبیاری و مصرف ملاس چغندرقند در خاک و پاشش ملاس چغندرقند بر روی برگ بود. سطوح فاکتور های این آزمایش عبارت از دور آبیاری 8 و 16 روز (پلات های اصلی) و استفاده از مقادیر صفر، 50 و 100 لیتر در هکتار ملاس چغندر قند (پلات های فرعی) بودند. نتایج نشان داد تأثیر کلیه یا برخی از فاکتورهای مورد بررسی بر صفات مطالعه شده معنی دار شد. وزن صد دانه تحت تأثیر هیچ یک از تیمارها واقع نشد. در بیشتر موارد برهمکنش سه گانه فاکتورها معنی دار بدست آمد. ارتفاع بوته در شرایط دور آبیاری 16 روز (تنش شدید) در قیاس با دور آبیاری عادی کاهش معنی دار 68/50 درصد داشت. همچنین این صفت در شرایط کاربرد ملاس چغندرقند بصورت خاکی از غلظت صفر به 100 لیتر در هکتار منجر به افزایش 90/11 درصدی شد. صفت کلروفیل a نیز در شرایط محلول پاشی ملاس چغندرقند در شرایط 100 لیتر در هکتار نسبت به شاهد افزایش 38/15 درصدی داشت. افزودن ملاس سبب شد به طور معنی داری میزان کلروفیل a، آنزیم سوپراکسید دیسموتاز، طول غلاف، تعداد دانه در غلاف و تعداد غلاف در بوته افزایش یابد. تنش خشکی در دور آبیاری 16 روز موجب کاهش ارتفاع بوته، تعداد غلاف در بوته و موجب افزایش آنزیم های آسکوربات پراکسیداز، گایاکول پراکسیداز، کاروتنوئید، شاخص برداشت، عملکرد بیولوژیکی و عملکرد دانه شد. در مجموع می توان گفت نتایج این مطالعه نشان داد که کاربرد ملاس در شرایط محلول پاشی برگی نسبت به نوع خاک مصرف آن در گیاه لوبیا چشم بلبلی در کاهش اثرات تنش آبیاری و بهبود رشد در شرایط تنش و غیر تنش موثر بود و غلظت برتر در این پژوهش مربوط به 50 لیتر در هکتار ملاس چغندرقند بود.