چکیده: گندم یکی از مهم‌ترین گیاهان زراعی در جهان به شمار می‌رود، اما عملکرد دانه گندم در اکثر مناطق ایران به علت بروز تنش کم آبی آخر فصل کاهش می‌یابد. استفاده از تنظیم‌کننده‌های رشد مانند براسینواستروئیدها توانایی حفاظت از گیاهان در قبال تنش‌های مختلف محیطی ازجمله خشکی را دارند. هدف از انجام این تحقیق بررسی تأثیر محلول‌پاشی هورمون براسینواستروئید بر صفات مورفولوژیک، فیزیولوژیک، بیوشیمیایی، آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی، رنگیزه‌های فتوسنتزی، عملکرد و اجزای عملکرد دانه ژنوتیپ‌های گندم تحت شرایط تنش کم آبی آخر فصل می‌باشد. همچنین استخراج دو ژن‌ مرتبط با سیگنالینگ هورمون براسینواستروئید در گندم (BES1,BRI1) مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور آزمایشی درمزرعه تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات نهال و بذر کرج در دو سال زراعی (98- 1397 و 97- 1396) به صورت اسپلیت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. عامل اصلی، تنش کم آبی در دو سطح نرمال و تنش قطع کامل آبیاری در مرحله گل‌دهی، عامل فرعی شامل چهار غلظت هورمون براسینواستروئید (0، 0/25، 0/625 و 1 میلی‌گرم بر لیتر) و عامل فرعی فرعی در سال اول هفده ژنوتیپ گندم (1354، 1392،1399،1998 ،2853، 3506 ،3729 ،3737 ،4056 ،4228 ، مهرگان، نیک نژاد، پارسی، روشن ،سیروان، سیوند، استار) و پس از گزینش ارقام متحمل براساس عملکرد و شاخص‌های تحمل به خشکی، در سال دوم هفت ژنوتیپ گندم (3737، 4228، 3506، 4056، 2853، مهرگان و پارسی) کشت گردید. نتایج نشان داد که از یک طرف تنش کم آبی آخر فصل موجب کاهش ارتفاع گیاه، تعداد پنجه بارور، طول برگ پرچم و طول سنبله گردید و از طرف دیگر سطوح مختلف کاربرد هورمون براسینواستروئید موجب افزایش صفات مذکور گردید. همچنین تنش کم آبی آخر فصل، محتوای نسبی آب برگ و شاخص پایداری غشای سلول را کاهش و نشت یونی غشا را افزایش داد، اما کاربرد سطوح مختلف کاربرد هورمون براسینواستروئید موجب افزایش محتوای نسبی آب برگ و شاخص پایداری غشای سلول و کاهش نشت یونی غشا گردید. تنش کم آبی آخر فصل موجب افزایش پرولین و آنزیم‎‌های کاتالاز و آسکوربات پراکسیداز و کاهش پروتئین گردید، اما کاربرد هورمون براسینواستروئید میزان پرولین را کاهش و میزان پروتئین و آنزیم‎‌های کاتالاز و آسکوربات پراکسیداز را در دو سال آزمایش افزایش داد. تنش کم آبی آخر فصل موجب کاهش کلروفیل a، کلروفیل b، کلروفیل کل و کارتنوئید گردید و کاربرد برخی سطوح هورمون براسینواستروئید موجب افزایش رنگیزه‌های مذکور گردید. همچنین تنش کم آبی آخر فصل موجب کاهش عملکرد و اجزای عملکرد دانه گردید و کاربرد سطوح مختلف کاربرد هورمون براسینواستروئید موجب افزایش صفات مذکور گردید. همچنین بررسی بیان ژن‌های مسیر سیگنالینگ نشان داد که کاربرد هورمون براسینواستروئید اگر چه موجب افزایش تحمل به تنش کم آبی می‌شود اما مسیر سیگنالینگ آن متفاوت از مسیر سیگنالینگ شناخته شده براسینواستروئیدها است. از بین ژنوتیپ‌های مورد بررسی، با توجه به شاخص‌های تحمل به خشکی، ژنوتیپ 4228 متحمل‌ترین ژنوتیپ به تنش کم آبی انتهایی شناخته شد و می‌توان از آن در برنامه‌های اصلاحی تحمل به تنش کم آبی استفاده کرد.