چکیده: شیرین‌بیان با دارا بودن متابولیت ثانویه اسید گلیسیریزیک جزء گیاهان دارویی مهم محسوب می گردد. در این پژوهش، جوانه‌زنی سه اکوتیپ عراقی، کاشمر و جغتای شیرین بیان نشان داد که کاربرد اسید سولفوریک 98 درصد سبب بیشترین جوانه‌زنی(80 درصد) در اکوتیپ عراقی شد. سنجش رشد درون شیشه‌ای گیاهچه ها در محیط جامد، مایع و هیدروژل به همراه مصرف و عدم مصرف زغال فعال نشان داد که اغلب صفات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی ارزیابی شده در محیط کشت مایع حاوی زغال فعال (2 گرم در لیتر) بهبود یافتند. بررسی اثرات اکسین های IAA و NAA بر ریشه‌زایی اکوتیپ ها و تغییرات محتوای متابولیت ثانویه نشان داد که اکوتیپ های جغتای و کاشمر به ترتیب تحت تیمارهای 1/5 و 0/5 میلی‌گرم در لیتر هورمون IAA از وزین ترین و قطورترین ریشه ها برخوردار بودند. بیشترین میزان اسید گلیسیریزیک (1/33 میلی گرم برگرم در وزن خشک) در اکوتیپ جغتای تیمار شده با غلظت 1 میلی‌گرم در لیتر IAA تولید گردید. کاربرد سطوح مختلف نانولوله‌ کربنی MWCNTs و (0، 100 و 450 میلی‌گرم) و مونوفسفات پتاسیم KH2PO4 و (0، 2/2 و 3 گرم) در گیاهچه‌های درون شیشه‌ای منجر به بهبود، صفات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی تعداد برگ، طول ساقه و ریشه، وزن تر و خشک ریشه و مقدار اسید گلیسیریزیک را در هر سه اکوتیپ گردید. ارزیابی تولید ریشه‌های تراریخت با استفاده از اگروباکتریوم رایزوژنز سویه AR15834 نشان دهنده برتری ریز نمونه ها ی برگ سه هفته‌ای دراکوتیپ کاشمر تیمار شده با 200 میکرومولار استوسرینگون بود. همچنین گیاهچه های 7 روزه-ی اکوتیپ کاشمر زخمی شده از ناحیه هیپوکوتیل، در حضور استوسرینگون حداکثر فراوانی (60 درصد) تولید ریشه های تراریخت را نشان دادند. در این مرحله PCR ژن rolB نیز تراریختگی ریشه‌ها را تائید کرد. براساس یافته‌های مرحله قبل، گیاهچه‌های واجد ریشه های تراریخت متصل به هیپوکوتیل جدا شدند و به محیط نیمه جامد MS حاوی سطوح مختلف نانولوله‌ کربنی MWCNTs و (0 و 100 و 450 میلی‌گرم) و فسفر KH2PO4 و (0 و 2/2 و 3 گرم) منتقل شدند. سنجش میزان اسید گلیسیریزیک با HPLC در گیاهچه های 14 روزه نشان داد که اکوتیپ کاشمر تیمار شده با 450 میلی‌گرم در لیتر نانوکربن MWCNTs بیشترین میزان این ماده موثره را با میانگین 16/95 میلی گرم برگرم در وزن خشک تولید کرد.