چکیده: بید سیب زمینی، Phthorimaea operculella (Zeller) (Lepidoptera: Gelechiidae)، یکی از مهم ترین آفات سیب زمینی، Solanum tuberosum L.، در انبارها و مزارع می باشد. با توجه به عوارض سموم شیمیایی و مقاوم شدن بید سیب زمینی به تعدادی از حشره کش های شیمیایی، استفاده از ارقام مقاوم و اسانس گیاهان در کنترل این آفت مورد توجه قرار گرفته است. این تحقیق به منظور بررسی اثرات آنتی زنوزی و آنتی بیوزی برگ ارقام سیب زمینی شامل آگریا، آریندا، بانبا، پیکاسو و سانته و غده ارقام سیب زمینی شامل آگریا، آریندا، کایزر، رانومی و سانته و چهار اسانس گیاهی شامل آنغوزه، پوست لیمو، پونه کوهی و مرزه بر بازدارندگی تخم ریزی و اثر دورکنندگی تغذیه ای بید سیب زمینی انجام گردید. کلیه آزمایشات بجز آزمایش استفاده از دستگاه بویایی سنج در شرایط آزمایشگاهی در دمای 1± 25 درجه سانتی گراد، رطوبت نسبی 3±65 درصد و 16 ساعت تاریکی و 8 ساعت روشنایی انجام شد. بررسی ارقام برگ و غده ارقام سیب زمینی بر تخم ریزی و نفوذ لارو بید سیب زمینی در قالب طرح کاملاً تصادفی با 5 تیمار و 3 تکرار انجام شد. نتایج این آزمایش نشان داد که میانگین تخم ریزی حشره کامل بید سیب زمینی بین ارقام مختلف سیب زمینی تفاوت معنی داری دارد، به طوری که کم ترین تعداد تخم گذاشته شده برگ رقم بانبا (9.96)، غده رقم آگریا (11.67) و بیش ترین تعداد تخم گذاشته شده بر روی برگ و غده رقم آریندا به ترتیب (31.43) و (29.33) بود. همچنین تغذیه لاروهای سن اول بید سیب زمینی بین ارقام مختلف سیب زمینی اختلاف معنی داری داشت. بیش ترین و کم ترین جلب کنندگی روی برگ و غده ها به ترتیب روی برگ و غده رقم آریندا و برگ رقم بانبا و غده رقم آگریا مشاهده شد. اثر درصد بازدارندگی و دورکنندگی ارقام سیب زمینی و اسانس گیاهان در آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی شامل 5 رقم سیب زمینی و 4 اسانس گیاهان دارویی با 3 تکرار انجام شد. نتایج آزمایش نشان داد که همه اسانس ها دارای خاصیت بازدارندگی تخم ریزی بودند. اسانس پونه کوهی و اسانس پوست لیمو به ترتیب بیش ترین و کم ترین اثر بازدارندگی را داشتند. اثر متقابل بین برگ و غده سیب زمینی توام با اسانس گیاهی بر بازدارندگی تخم ریزی معنی دار بود اثر متقابل بین برگ توام با اسانس گیاهی بر قدرت دورکنندگی معنی دار نبود (0.0980= P). در حالی که اثر متقابل غده سیب زمینی با اسانس معنی دار بود. بالاترین میزان دورکنندگی روی برگ رقم بانبا توام با اسانس آنغوزه و غده رقم آگریا توام با اسانس پونه کوهی مشاهده شد. اثر آنتی بیوز ارقام سیب زمینی به تنهایی در قالب طرح کاملاً تصادفی با 5 تیمار و 3 تکرار انجام شد. تغذیه ی لاروها از برگ و غده ها اثر معنی داری روی درصد نفوذ، درصد بقای لاروی، درصد بقای شفیرگی، طول دوره ی مراحل نابالغ و طول دوره زندگی حشره کامل داشت. اثر آنتی بیوز ارقام سیب زمینی و اسانس گیاهان به روش در آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی شامل 5 رقم سیب زمینی و 4 اسانس گیاهان و آب مقطر به عنوان تیمار شاهد با 3 تکرار انجام شد. تغذیه لاروها از برگ های ارقام مختلف آغشته به اسانس گیاهان اثر معنی داری روی طول دوره لاروی، طول دوره شفیرگی، درصد نفوذ لاروی، درصد بقای لاروی و شفیرگی داشت. درحالی که اثر معنی داری روی طول دوره ی مراحل نابالغ و دوره زندگی حشره کامل مشاهده نشد. تغذیه از غده های پنج رقم سیب زمینی آغشته به اسانس گیاهان اثر معنی داری روی درصد نفوذ لاروی نشان دادند. نتایج حاصل از آزمایشات فوق نشان داد که رقم آگریا نسبت به سایر ارقام مورد بررسی برای نشو و نمای بید سیب زمینی نامطلوب است. همچنین نتایج این تحقیق بیانگر سمیت تنفسی بالای اسانس پونه کوهی بر بید سیب زمینی بود. بطور کلی از رقم آگریا توام با اسانس پونه کوهی می توان در برنامه های مدیریت تلفیقی بید سیب زمینی استفاده کرد.