چکیده: وجود فلزات سنگین در محیط زیست همواره سلامت انسان، گیاهان و حیوانات را تحت تأثیر قرار داده است. این فلزات عناصری هستند که به راحتی طی فرایند های شیمیایی و میکروبی قابل تجزیه نیستند. با این حال میل زیادی به تجمع در خاک، محیط های آبزی و اندام های گیاهی دارند. مصرف گیاهانی که در آنها مقدارزیادی آلاینده از جمله عنصر سنگین کروم (VI) تجمع یافته است، سلامت قشر مصرف کننده را به خطر می اندازد، زیرا کروم (VI) یک عامل سرطان زای قوی شناخته شده است. هدف از اجرای این آزمایش بررسی تأثیر مواد آلی در تغییر و تبدیلات کروم (VI) در خاک و همچنین بررسی میزان تجمع کروم (VI) در اندام های چند گیاه زراعی می باشد. در همین راستا آزمایشی گلخانه ای به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار بر روی 4 گیاه زراعی (اسفناج، آفتابگردان، سورگوم و گندم) در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی شاهرود در سال 1393 اجرا شد. تیمار های آزمایش شامل کروم در سه سطح صفر(شاهد)، 125 و 250 میکروگرم کروم بر کیلوگرم خاک از منبع دی کرومات پتاسیم، و موادآلی در سه سطح عدم مصرف (شاهد)، کوددامی (به میزان 50 تن در هکتار) و ورمی کمپوست (به میزان 10 تن در هکتار) بود.نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که کاربرد سطوح مختلف غلظت کروم تأثیر منفی بر رشدهمه ی گیاهان مورد آزمایش داشته است، به طوریکه با افزایش غلظت کروم از میزان وزن خشک اندام هوایی و ریشه، طول اندام هوایی و ریشه گیاهان و همچنین میزان کلروفیلa ، b و کارتنوئید برگ کاست. افزودن کود دامی و ورمی کمپوست به خاک آلوده به کروم، از طریق افزایش مواد آلی خاک موجب بهبود حاصلخیزی خاک شد و این اثر باعث کاهش معنی دار تنش ناشی از کروم (VI) در گیاهان مورد بررسی گردید.این احتمال وجود دارد که افزودن مواد آلی به خاک آلوده به کروم طی فرایند اکسایش – کاهش سبب کاهش کروم(VI) می گردد. نتایج حاصل از این تحقیق بیانگر این مطلب است که افزودن کود دامی و ورمی کمپوست به خاک های آلوده به عنصر سنگین کروم، از طریق تثبیت کروم (VI) در خاک، موجب کاهش انتقال این آلاینده از خاک به اندام-های گیاهی گردید. تجمع کروم(VI)، در ریشه گیاهان نسبت به اندام هوایی بیشتر بود که می توان علت تجمع بیشتر فلز سنگین کروم در ریشه نسبت به اندام هوایی را، به پویایی پایین این فلز نسبت داد. کاربرد کود دامی و ورمی کمپوست در خاکهای آلوده به کروم، علاوه بر افزایش حاصلخیزی خاک و فراهم نمودن مواد غذایی مورد نیاز برای رشد گیاهان، میزان کروم(VI) را در خاک کاهش داده و در نتیجه به سلامت انسان در کشاورزی پایدار و ارگانیک کمک می کند.