چکیده: پاسخ تحمل به شوری 45 ژنوتیپ کنجد، از طریق تجزیه و تحلیل متابولیت های مرتبط با تحمل به تنش، مورد بررسی قرار گرفت. 5 لاین داخلی (ورامین2822، یکتا، داراب1، TN234 و TN240)، و 4 ژنوتیپ آسیایی (مدیترانه ای، هندی، عراقی و پاکستانی) به همراه 36 هیبریدF1 به منظور تعیین ژنوتیپ متحمل در برابر ژنوتیپ حساس در نظر گرفته شدند. ارزیابی ها در محیط هیدروپونیک در گلخانه و در شرایط غیر شور، 150 میلی مولار NaCl و 200 میلی مولار NaCl، صورت گرفت. شوری تاثیر معنی داری بر تمامی ژنوتیپ های مورد مطالعه گذاشت. در طی تنش، کاهش چشمگیری در صفات مورفولوژیک دیده شد، اما با افزایش سطوح شوری، بر میزان پرولین افزوده شد. استخراج متابولیت ها نیز از دو ژنوتیپ حساس (عراقی) و متحمل (زودرس × پاکستانی) در شرایط غیر شور و 200 میلی مولار NaCl صورت پذیرفت و گستره وسیعی از متابولیت ها در دو ژنوتیپ به چشم خورد. ژنوتیپ متحمل، میزان بیشتری از متابولیت ها، نظیر پرولین، میواینوزیتول، دی مانیتول، سوربیتول را به خود اختصاص داد، اما ژنوتیپ حساس با وجود برخوداری از متابولیت های موثر در تحمل به تنش، مانند بتا آلانین، ال سرین، اسید سیتریک و ال پرولین، ممکن است به دلیل عدم وجود یا کمبود متابولیت های اصلی درگیر در تحمل به تنش مانند پرولین و گلیسین و میواینوزیتول، دی مانیتول نتوانسته باشد بر شرایط تنش فایق آید. پیرو استخراج متابولیت ها، الگوهای بیان برخی از ژن ها، مانند پیرولین5 کربوکسیلات سنتتاز، اینوزیتول منوفسفاتاز و فنیل آلانین آمونیالیاز 1، که در سنتز پرولین، میو اینوزیتول و اسیدهای فنولیک مانند اسید بنزوئیک دخالت دارند، در هر دو ژنوتیپ متحمل و حساس تحت شرایط تنش و عدم تنش، مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به نتایج حاصله می توان بیان نمودکه ژنوتیپ متحمل (زودرس × پاکستانی) از بیان بیشتر از این دسته از ژن ها نسبت به ژنوتیپ عراقی برخوردار بود. در بین متابولیت ها می توان از پرولین و میواینوزیتول به عنوان متابولیت های موثر در تحمل تنش شوری در کنجد نام برد.