چکیده: گیاه نعناع با نام علمی arvensis L Mentha یکی از گیاهان دارویی با اهمیت از خانواده Lamiaceae می‌باشد. اندام‌های هوایی این گیاه حاوی تعداد زیادی از ترکیبات آروماتیک بوده که در صنایع غذایی، عطر سازی و داروسازی استفاده می‌شود. با توجه به ارزش تجاری بالای این گیاه، تولید در مقیاس بزرگ از اسانس منتول هدف مناسبی در سال‎های اخیر است. این پژوهش در دو فاز اجرا شد، در فاز اول پس از دست‌یابی به ریزنمونه استریل، ریزنمونه‌های برگ در محیط MS همراه با غلظت‌های مختلف هورمون 2,4-D یا NAA به تنهایی و یا در ترکیب با BAP یا KIN به منظور کالزایی کشت گردید. جهت تعیین بهترین محیط کشت برای فاز سوسپانسیون سلولی، دو ریز نمونه‌ی برگی و کالوس به محیط کشت‌های، N6(chau)، (Eriksson) ER،(wody plant medium) WPM، MSو (Gamborg) B5 حاوی 0/5 میلی‌گرم در لیتر 2,4-D کشت گردید. پس از دست‌یابی به محیط کشت مناسب، جهت بررسی تغییرات بیوسنتز ترکیبات فنلی، ریزنمونه‌های کالوس در محیط MS وB5 با 2,4-D در غلظت 0/5 میلی‌گرم در لیتر به همراه غلظت‌های مختلف زغال فعال، اسید سیتریک، اسیدآسکوربیک، زردچوبه و پلی ونیل پیرولیدون کشت شدند. در فاز دوم کالوس‌ها به محیط کشت سوسپانسیون شامل محیط کشت MS و B5 به همراه هورمون 2,4-D در غلظت‌های مختلف و مقدار 30 و60 گرم در لیتر ساکارز انتقال داده شد. پس از تکثیر سلول‌ها و رسیدن به فاز رشد مطلوب تمام سوسپانسیون‌ها با الیسیتورهای متیل‌جاسمونات و کیتوزان تیمار شدند. نتایج آزمایش نشان داد که محیط کشت MS1/2 همراه با 2 گرم در لیتر زغال فعال بیشترین تاثیر را بر تعداد و قطر (12/6) ساقه‌ها (0/035 میلی متر) داشت. بیشترین مقدار وزن تر و خشک کالوس (12/3 و 1/88 گرم) در محیط MS حاوی 0/5 میلی‌گرم در لیتر 2,4-D مشاهده شد. در مقایسه بین محیط‌ کشت‌های مختلف بیشترین وزن خشک (6/0 گرم) در محیط کشت B5 مشاهده گردید. بیشترین میزان فنل در محیط‌کشت (g/mlµ127) و کمترین میزان فنل در کالوس‌ها (ml/µg 72/9) در محیط حاوی 1000 میلی گرم در لیتر زردچوبه مشاهده شد. در فاز سوسپانسیون بیشترین وزن خشک سلول در محیط B5 حاوی 30 و60 گرم در لیتر ساکارز مشاهده شد. همچنین هورمون 2,4-D در غلظت 0/5 و 0/75 میلی‌گرم در لیتر باعث افزایش وزن خشک گردید. بیشترین رشد سلول در روز 16 شاخص رشد (0/25 گرم وزن خشک) و بیشترین تعداد سلول نیز در همان روز (7350000) در محیطB5 حاوی 60 گرم در لیتر ساکاروز مشاهده شد. طبق نتایج بدست آمده از آنالیزGC/Mass ترکیبات مهمی مثل منتول به میزان 8/96 درصد، لیمونن، تیمول، ، منتون و کارواکرول مشاهده شد. نتایج حاصل از این پژوهش می‌تواند به عنوان جایگزینی سودمند در راستای تولید متابولیت‌های ثانویه با روش های مختلف زیست فناوری از جمله کشت سلولی استفاده گردد.