چکیده: هدف از انجام این مطالعه بررسی آلودگی فلزی در خاک‎های اطراف کوره ذوب روی زنجان می‎باشد. برای این منظور نمونه‎برداری از خاک‎های منطقه در جهات جغرافیایی مختلف و از افق‎های سطحی (10-0 سانتی‎متر) و عمقی (30-10 و 60-30 سانتی‎متر) آن صورت گرفت. علاوه بر تعیین غلظت کل فلزات سنگین و خواص فیزیکوشیمیایی (درصد ماده آلی، درصد محتوای رس و pH)، آنالیز استخراج ترتیبی نیز به منظور بررسی رفتار و روند گونه‎سازی فلزات در برخی نمونه‎های خاک انجام شد. از روش‎های آماری چند‎متغیره (تحلیل مؤلفه اصلی و آنالیز خوشه‎ای) برای تعیین منشاء فلزات و ارتباط خواص فیزیکوشیمیایی خاک با غلظت عناصر استفاده گردید. نتایج حاصل از آنالیز غلظت کل فلزات سنگین در نمونه‎های خاک نشان داد که در برخی نقاط این منطقه (به‎ویژه جهت‎های شمال‎غرب و جنوب‎شرق که جهت باد غالب است)، غلظت چهار عنصرPb, Zn, Cd و As به‎طور متوسط حدود 20 برابر بالاتر از میانگین غلظت این عناصر در خاک‎های جهانی است. منشاء اصلی آلودگی در جهت شمال‎غربی کارخانه (جهت موافق باد)، گرد‎و‎غبارهای خروجی از دودکش و در جهت جنوب‎شرق کارخانه (جهت مخالف باد)، وجود کومه‎های باطله (شامل پسماندهای شیمیایی غنی از فلز)، تشخیص داده شد. از آنجائیکه در گذشته، قسمت شمالی کارخانه محل نگهداشت باطله‎ها بوده است، آلودگی این بخش از کارخانه نیز قابل توجیه است. در سایر جهات آلودگی فلزی بسیار ناچیز و حتی فاقد آلودگی است. به‌‎طور کلی با افزایش فاصله از کارخانه، غلظت چهار فلز مورد مطالعه (سرب، روی، کادمیم و آرسنیک) نسبت به نقاط نزدیک به کارخانه کاهش می‎یابند (نشان‎دهنده اثر باد غالب در توزیع افقی فلزات) ولی بر غلظت عناصری چون مس و کروم (به‎دلیل جنس واحدهای زمین‎شناسی منطقه مانند بازالت و گرانودیوریت) افزوده می‎شود. بررسی توزیع فلزات در نمونه‎های عمقی نیز نشان داد که تنها در چند پروفیل، با افزایش عمق، بر غلظت فلزات Cd و As کمی افزوده می‎شود که دلیل آن تحرک‎پذیری بالای این فلزات با کاهش نسبی pH است. در سایر پروفیل‎ها با افزایش عمق، از غلظت تمام فلزات کاسته می‎شود. نتایج حاصل از روش‎های آماری آشکار ساخت که تغییرات غلظت چهار فلزPb, Zn, Cd و As در خاک منطقه عمدتاً در ارتباط با فعالیت‎های انسان‎زاد (کارخانه ذوب روی) و سه فلزCu, Ni وCr دارای منشاء زمین‎زاد یا طبیعی هستند. نتایج حاصل از آنالیز استخراج ترتیبی نیز مؤید این مطلب است. به‌طوریکه در نمونه‎های مورد مطالعه، فلزات Zn, Cd و Pb عمدتاً با فازهای ابتدایی (تبادل‎پذیر و کربناته) و فلز Ni با فاز باقی‎مانده یا بازماندی همراه است.