چکیده: پژوهشهای انجام شده در این رساله شامل بررسی ژئوشیمی و پتروژنز تعدادی از توده‌های نفوذی- نیمه عمیق بخش شمال‌شرقی کمان ماگمایی ترود- چاه شیرین (شمال پهنه ایران مرکزی) و ژنژ انواع سامانه-های کانه‌زایی همراه با آنها میباشد. نتایج حاصل از مطالعات پترولوژی حاکی از اولین شواهد مستند از همیافتی تعدادی توده نفوذی- نیمه عمیق با ماهیت آداکیتی و بازالت‌های غنی از نیوبیوم است. بر مبنای ویژگی‌های ژئوشیمیایی، سنگ‌های آتشفشانی ائوسن، در یک جایگاه کمانی ماگمایی و از طریق ذوب بخشی 3 تا 10 درصدی آمفیبولیت‌های پوسته قاره‌ تحتانی و توده‌‌های آداکیتی از ذوب بخشی 10 تا 25 درصدی گارنت آمفیبولیت اسلب اقیانوسی سبزوار حاصل شده‌اند. مقادیر εNd(t) آداکیت‌ها 8/4 تا 4/5 و نسبت (87Sr/86Sr)i آنها بین 7044/0 تا 7054/0 متغیر است. سن سنجی به روش U-Pb زیرکن، نشان میدهد که این توده‌های نیمه‌عمیق در بازه زمانی 6/45 تا 7/41 میلیون سال قبل متبلور شدهاند. شواهد ژئوشیمی نشان می‌دهد که دایک‌های دلریتی قاطع نفوذی‌های نیمه‌عمیق و سنگ‌های میزبان آن‌ها، ماهیت انتقالی دارند و از ذوب بخشی 15 تا 30 درصدی منشأیی با ترکیب اسپینل لرزولیت مشتق شده‌اند. تکامل ژئودینامیکی و تداوم طولانی مدت مذاب‌های آداکیتی ناشی از اسلب فرورونده (بین 51 تا 8 میلیون سال پیش) در امتداد حاشیه شمالی ایران مرکزی نیازمند جریان گرمایی بالا بوده است. بنابراین جدایش و گسیختگی اسلب میتواند بالا آمدن استنوسفر و تامین گرمای لازم برای ذوب طولانی‌مدت پوسته اقیانوسی سبزوار و گسترش وسیع ماگماتیسم آداکیتی و بازالت‌های غنی از نیوبیوم در بخش شمالی پهنه ایران مرکزی را توجیه نماید. دایک‌های دلریتی طویل متعدد با امتداد مشابه در سراسر کمان ماگمایی TCSH مؤید بالا آمدن استنوسفر و زمین‌ساخت کششی قابل‌توجه در لیتوسفر بالایی است. در محدوده معدنی مورد مطالعه به دلیل عملکرد سیالات گرمابی، سیتمهای کانه‌زایی متعددی تشکیل شده است. در سنگ‌های آذرین پهنه‌های آرژیلیک، کانی‌شناسی اولیه تخریب شده و دگرسانی سیلیسی، کائولینیت و اکسیدهای آهن ثانویه گسترش وسیعی دارد. کانی‌زایی در این پهنه‌ها، مرتبط با رخدادهای برشی و رگه‌ای بوده و بیشترین کانی‌زایی سولفیدی در رگه‌های سیلیسی مشاهده می‌شود. پهنه‌های کانه‌زایی شامل لیتوکپ‌های سیلیسی و دگرسانی آرژیلیک پیشرفته با پیروفیلیت در مرکز و دگرسانی پروپلیتیک در حاشیه هستند. کانی‌های اصلی شامل پیریت، کالکوپیریت، انارژیت، مگنتیت، هماتیت و گوتیت هستند. مطالعه میانبارهای سیال نشان می‌دهد دمای همگن‌شدگی بین 160 تا 362 درجه سانتی‌گراد و شوری بین 24/2 تا 08/9 درصد وزنی NaCl تغییر می‌کند. این پهنه شباهت زیادی به کانسارهای اپی‌ترمال سولفیداسیون بالا (HS) دارد و ممکن است در عمق با ذخایر پورفیری مس- طلا- مولیبدن مرتبط باشد. در کانسار کلاته/ دشت، کانه‌زایی به صورت برش گرمابی و رگه- رگچه‌ای در امتداد یک گسل با شیب نزدیک به قائم رخ داده و شامل کانی‌های فلزی مانند پیریت، کالکوپیریت، بورنیت و گالن و کانی‌های غیرفلزی مانند کوارتز و باریت است. دگرسانی‌های سریسیتی، سیلیسی و پروپیلیتیک نیز در منطقه مشاهده می‌شود. طلا بیشتر در میزبان کالکوپیریت وجود دارد. نتایج حاصل از مطالعه میانبارهای سیال در کانی‌های کلسیت و باریت نشان می دهد که دمای همگن شدگی نهایی بین ºC 2/143 تا 1/213 و شوری نیز بین wt.% NaCl eq. 06/3 تا 73/7 تغییر می نماید. این کانسار از نوع اپی‌ترمال با سولفیداسیون متوسط (IS)می‌باشد. در کانسار چاه‌موسی، کانیزایی به دو صورت استوک ورک درون توده نیمه عمیق آندزیت پورفیری و رگه- رگچه در امتداد پهنه‌های گسلی مشاهده شده است. کانه‌زایی استوک ورک با دگرسانی‌های سنگ میزبان از قبیل پتاسیک و فیلیک همراه بوده و شامل چهار گروه رگه هستند. گروه اول (V1) شامل رگه‌های حاوی Qz+Kfs+Cpy+Bn+Mag؛ گروه دوم (V2) شامل Qz±Kfs±Gp/Anh+Cpy+Py و گروه سوم (V3) Qz+Py+Cpy هستند. رگه‌های گروه اول و دوم با دگرسانی پتاسیک همراه هستند، در حالیکه رگه‌های گروه سوم با دگرسانی فیلیک مرتبط هستند. این در حالیست که کانه‌زایی‌های مرتبط با پهنه‌های گسلی با دگرسانی پروپیلیتیک و رگه‌- رگچه‌های گروه چهارم (V4) (Qz+Cal+Brt+Adu+Bn+Sph+Gn+Py+Cpy) همراه هستند. دمای همگن شدگی سیالات بین °C22/120-484 (V2)، °C118-365 (V3) و°C165-239 (V4) متغیر بوده است. شوری میانبارهای سیال بین wt.% NaCl eq. 07/13-06/3 (V2)، wt.% NaCl eq. 09/18-57/2 (V3) و wt.% NaCl eq. 49/10-17/7 (V4) می‌باشد. ویژگی‌های کانی‌سازی و دگرسانی گرمابی نشان‌دهنده یک سیستم اپی ترمال سولفیداسیون پایین (LS) است که در عمق به یک سامانه مس پورفیری ختم می‌شود.