چکیده: توده گرانیتوئیدی گپدان با سن ۴۳ میلیون سال در شمال غرب زاهدان واقع شده است و بخشی از نوار گرانیتوئیدی زاهدان- سراوان محسوب می شود. این توده از لحاظ لیتولوژی ناهمگن بوده و ترکیب کلی توده عمدتاً گرانودیوریت و بیوتیت گرانیت می باشد به طوری که بیوتیت گرانیت در حاشیه توده و گرانودیوریت در مرکز آن واقع شده اند. توده گپدان توسط دایک های میکرودیوریتی قطع شده است. کانی های تشکیل دهنده این توده شامل پلاژیوکلاز، بیوتیت، کوارتز، فلدسپار پتاسیم، اکسید های آهن- تیتانیم، زیرکن، آپاتیت و آلانیت می باشند. بافت غالب سنگ های توده گپدان از نوع گرانولار است و بافت هایی همچون پوئی کیلیتیک، پرتیتی و میرمیکیتی نیز در آن ها مشاهده می شوند. سنگ های میزبان توده از نوع دگرگونی درجه متوسط تا ضعیف هستند که عمدتاً شامل بیوتیت شیست ها و آمفیبولیت ها می باشند. همچنین توده گپدان میزبان آنکلاو های فراوانی با منشاء آذرین و رسوبی می باشد که بیشترین تمرکز آنها در بیوتیت گرانیت های موجود در حاشیه است. اغلب انکلاوها از نوع سورمیکاسه هستند و دارای یک لایه غنی از بیوتیت در حاشیه خود هستند. این آنکلاوها ریزدانه بوده و از کانی های پلاژیوکلاز+کوارتز+ بیوتیت ± اپیدوت تشکیل شده اند و دارای بافت های گرانوبلاستیک و لیپیدوبلاستیک هستند. بیوتیت تنها کانی فرومنیزین در توده گرانیتوئیدی گپدان می باشد که بررسی شیمی آن مشخص کرد این توده از نوع I بوده و از یک ماگمای گرانیتوئیدی کالک آلکالن تشکیل شده است. این بیوتیت ها در دمای حدود ۸۵۰ درجه سانتی گراد متبلور شده اند. بر اساس مقدارAlT موجود در بیوتیت، عمق تبلور بیوتیت گرانیت های توده گپدان بین ۴ تا ۵/۴کیلومتر و گرانودیوریت ها بین ۱/۷ تا ۳/۳ کیلومتر تخمین زده می شود، که با فشارهای بدست آمده برای سنگ های میزبان این توده براساس بارومتر مقدار Al موجود هورنبلند نیز تائید می شود. پلاژیوکلازهای موجود در بیوتیت گرانیت های توده گپدان عمدتاً از نوع آندزین و در گرانودیوریت ها عموماً الیگوکلاز تا لابرادوریت هستند. براساس دماسنجی دو فلدسپاری، دماهای بدست آمده برای بیوتیت گرانیتا ۷۴۷- درجه سانتی گراد۷۳۴ و گرانودیوریت های درجه سانتی گراد ۶۶۱ -۵۵۵ می باشد. با توجه به اینکه دماهای بدست آمده برای گرانودیوریت ها کمتر از دمای تبلور ماگماهای گرانیتی است، این دماها قطعاً مربوط به دماهای توقف تبادل و تعادل نهایی ساب سالیدوس است. بر اساس مشاهدات پتروگرافی و شیمی کانی بنظر می رسد که ماگمای بازالتی ناشی از ذوب بخشی گوشته پریدوتیتی متاسوماتیسم شده، در پوسته قاره ای نفوذ کرده و گرمای کافی برای ذوب بخشی پوسته و تولید ماگمای والد توده مورد مطالعه را ایجاد کرده است. ماگمای والد توده گپدان در طی صعود با سنگ های رسوبی پوسته بالایی آلایش یافته است. این امر توسط حضور آنکلاو های فراوان شیستی و سورمیکاسه تائید می شود. آمفیبول های آنالیز شده از سنگ های میزبان و دایک های قطع کننده توده گرانیتوئیدی گپدان جزء گروه کلسیک بوده که در دایک ها عمدتاً از نوع کرسوتیت و منیزیو هستینگزیت، و در آمفیبولیت ها از نوع منیزیوهورنبلند هستند. دما – فشارسنج ها بر پایه ی Al موجود در آمفیبول نشان می دهد که شروع تبلور ماگمای والد دایک ها در دمای ۸۹۴ درجه سانتی گراد و در فشارهای معادل عمق ۲۳ کیلومتری با تبلور منیزیوهستینگزیت شروع شده و با تبلور کرسوتیت در دمای C˚ ۷۷۴ در عمق ۱۲/۳ کیلومتری ادامه پیدا کرده است.