چکیده: گرانیتوئیدهای شمال شرق زاهدان (توده های لخشک، زرگلی و گپدان) با مساحتی حدود Km2280 بخشی از نوار گرانیتی زاهدان- سراوان محسوب می شوند. این گرانیت ها نمایانگر ماگماتیسم دوران سنوزوئیک در شرق ایران هستند. این توده ها از پلاژیوکلاز، پتاسیم فلدسپار، کوارتز، هورنبلند و بیوتیت تشکیل شده اند، کانی های فرعی همراه آن ها شامل زیرکن، آپاتیت، آلانیت و کانی های تیره می باشد. این توده ها دارای ترکیب گرانودیوریتی و بیوتیت گرانیتی هستند و بافت گرانولار داشته و توسط تعداد زیادی دایک قطع شده اند که جوانترین سن ها را به خود اختصاص داده اند. روند کلی این دایک ها شمال شرق- جنوب غرب بوده و از پلاژیوکلاز، کوارتز، سانیدین، هورنبلند، بیوتیت و کانی های فرعی زیرکن، آپاتیت و تیره تشکیل شده اند. مطالعات صحرایی،‌ پتروگرافی و سن سنجی نشان داد که سنگ های گرانودیوریتی توده های نفوذی گپدان در Ma 43، زرگلی در Ma 42، جنوب زرگلی در Ma 43.1 و لخشک در Ma 29 متبلور شده و به ترتیب در فواصل 51، 52، 57 و 75 کیلومتری از محل افیولیت ها واقع شده اند. نسبت های اولیه87Sr/86Sr و 143Nd/144Nd تغییرات سیستماتیکی به سمت شرق نشان می دهند و مقادیر آن ها کم می شود که مشابه روندهای مشاهده شده در باتولیت سیرانوادا (شمال آمریکا) می باشد. این نسبت ها نشان می دهد که ماگمای والد توده های گپدان، زرگلی و جنوب زرگلی احتمالاً بیشتر منشاء پوسته ای داشته در صورتی که ماگمای والد توده لخشک از مشارکت ماگماهای حاصل از ذوب لیتوسفر اقیانوسی سیستان،‌ گوشته و پوسته تشکیل شده است. همچنین عناصر کمیاب نیز برای تعیین منشاء می توانند مفید باشند. الگوهای REE بهنجار شده نسبت به کندریت نشان می دهد که عمق و به تبع آن منشاء تشکیل ماگماهای سنگ های الیگوسن بیشتر از ائوسن بوده است؛ چرا که توده های ائوسن دارای شیب REE کمتری نسبت به توده های الیگوسن می باشند: که نشان دهنده سرچشمه گرفتن ماگمای آن ها از اعماق کمتر می باشد. با توجه به اینکه گارنت در مناطق فرورانش در اعماق بیش از 35 کیلومتر پایدار است به نظر می رسد که ماگماهای تشکیل دهنده سنگ های الیگوسن از اعماق بیش از 35 کیلومتر منشاء گرفته باشند. برای بارومتری این سنگ ها از آمفیبول های موجود در دایک های میکرودیوریتی استفاده شده است. نتایج بارومتری نشان می دهند که عمق مخزن تبلور ماگما برای سنگ های ائوسن (توده زرگلی) 18 کیلومتر و برای سنگ های الیگوسن (توده لخشک و دایک های آن) 25 کیلومتر بوده است. سنگ های ائوسن در نمودارهای عنکبوتی بهنجار شده نسبت به کندریت دارای روند خمیده به سمت بالا می باشند که نشان دهنده سرچشمه گرفتن ماگمای تشکیل دهنده آن ها از یک منشاء آمفیبولیتی (بر اساس دیاگرام N(La/Yb) در مقابل YbN) است. این در حالی است که سنگ های الیگوسن در این نمودار در محدوده گارنت آمفیبولیتی واقع می شوند که در اعماق بیشتر دیده می شود.