چکیده: در این مطالعه غلظت عناصر اصلی و جزئی در گرد و غبار محیط های شهری دشت سیستان مورد بررسی قرار گرفته است. به این منظور 11 نمونه گرد و غبار از محیط‌های خارجی، 4 نمونه از محیط های داخلی، و یک نمونه رسوب معرف از تالاب هامون برداشت شد. ویژگی های فیزیکی-شیمیایی نمونه ها (pH و درصد کربنات) با استفاده از روشهای استاندارد اندازه گیری شد. کانی شناسی ذرات با استفاده از تکنیک پراش پرتو ایکس، میکروسکوپ الکترونی روبشی و طیف های EDX مورد بررسی قرار گرفت. غلظت عناصر اصلی و جزئی، پس از هضم نمونه ها توسط تیزاب سلطانی، با استفاده از دستگاه ICP-OES اندازه گیری شد. شدت آلودگی نمونه ها با استفاده از محاسبه ضرایب ژئوشیمیایی ارزیابی شد و خطر سلامتی عناصر بالقوه سمّی با استفاده از دستورالعمل سازمان حفاظت محیط زیست ایالات متحده مورد بررسی قرار گرفت. نتایج به دست آمده نشان می دهد که غلظت عناصر سرب، نیکل، کروم، روی و مس از ترکیب پوسته بالایی، خاک میانگین جهانی، و نمونه رسوب برداشت شده از تالاب هامون بالاتر است. نتایج آنالیز همبستگی و تحلیل خوشه ای نشانگر تفکیک عناصر بر مبنای رفتار ژئوشیمیایی و منشأهای متفاوت آنها است. بر اساس این نتایج، منشأ عناصر کروم، نیکل، سرب، مس و روی از فعالیت‌های انسان می‌باشد. محاسبه ضریب غنی‌شدگی نشان می دهد که نمونه های داخلی نسبت به نمونه‌های خارجی به عنصر روی غنی‌شدگی قابل توجه دارند. همچنین میانگین ضریب غنی‌شدگی برای عنصر سرب در نمونه های برداشت شده از محیط خارج در رده فاقد آلودگی قرار می-گیرد در حالی که نمونه های برداشت شده از محیطهای داخلی نسبت به این عنصر در رده آلودگی متوسط قرار می گیرند. محاسبه ضریب آلودگی نشان می‌دهد که نمونه‌ها نسبت به عناصر آلومینیم، آهن، اسکاندیم، تیتانیم، استرانسیم، کبالت، آنتیموان، منگنز و مولیبدن دارای آلودگی پایین، نسبت به سرب، آرسنیک، کروم، کادمیم و مس دارای آلودگی متوسط، و نسبت به نیکل و روی دارای آلودگی قابل توجه می‌باشند. شاخص بار آلودگی همه نمونه‌ها بالاتر از صفر است. نتایج حاصل از ارزیابی ریسک سلامتی نشان می‌دهد که عناصر مورد مطالعه در نمونه‌های گرد و غبار از نظر اثرات مزمن سرطان‌زایی و غیر سرطان‌زایی در محدوده ایمن و فاقد خطر سلامتی قرار دارند. طیف‌سنجی پراش پرتو ایکس، تصاویر میکروسکوپ الکترونی روبشی و طیف‌های EDX نشان می‌دهد که بخش عمده ذرات از کلسیت و کوارتز تشکیل یافته است. تصاویر میکروسکوپ الکترونی روبشی و طیف‌های EDX نشان‌دهنده حضور برخی از فلزات سنگین مانند مس و آهن که جذب سطحی کانی‌ها شده‌اند است. با توجه به حجم بالای ذرات گرد و غبار در منطقه و آلودگی نمونه‌ها به عناصر بالقوه سمّی، اتخاذ تصمیمات مدیریتی جهت کاستن اثرات مخرّب غبارهای جوّی بر سلامت ساکنین ضروری است.