چکیده: معدن سرب و روی ایرانکوه در جنوب غرب اصفهان یکی از معادن بزرگ سرب و روی کشور است که به علت بهره برداری طولانی مدت، پتانسیل آلودگی خاک و گیاهان اطراف خود را دارا می باشد. به منظور بررسی زیست دسترس پذیری فلزات سنگین در خاک های اطراف سدهای باطله فرآوری این معدن، تعداد 31 نمونه خاک و 7 نمونه گیاه (ریحان) از زمین های کشاورزی برداشت شد و پارامترهای فیزیکوشیمیایی خاک و غلظت فلزات سنگین در آن ها اندازه گیری گردید. بر اساس نتایج به دست آمده اکثر نمونه ها دارای بافت لومی رسی ماسه ای و لومی ماسه ای هستند. میانگین مقادیر pH، OM، CEC و CaCO3 به ترتیب 7/82، % 1/76،Meq/100 gr 10/76 و % 43/92 به دست آمد. بررسی تغییرات مکانی غلظت فلزات نشان داد که غلظت بالایی از فلزات Zn، Pb و Cd در نزدیکی سدهای باطله فرآوری معدن ایرانکوه وجود دارد. ضرایب همبستگی محاسبه شده بیانگر همبستگی بالای فلزات Zn، Pb و Cd با بخش ریز دانه خاک است. همچنین محاسبه ضریب غنی شدگی و ضریب زمین انباشت نشان دهنده آلودگی شدید خاک منطقه به فلزات Zn، Pb و Cd است. نتایج استخراج تک مرحله ای نشان داد که غلظت زیست دسترس پذیر فلزات در خاک به درصد کربنات کلسیم خاک وابسته است. با این حال سهم غلظت زیست دسترس پذیر از غلظت کل برای فلز Cd (% 4 تا % 60) نسبت به فلزاتZn (% 1 تا % 22) و Pb (% 1 تا % 18) بیشتر است. تعیین غلظت فلزات در گیاهان (ریحان) نشان داد که غلظت فلزات در بخش های مختلف گیاهان به صورت ساقه > برگ > ریشه و از نظر فلزی نیز در بخش های مختلف گیاه به صورت Zn > Pb > Cd تغییر می کند و مقایسه غلظت فلزات در بخش های خوراکی گیاه با مقدار حد مجاز فلزات در سبزیجات نشان دهنده بالاتر بودن غلظت Cd و Pb نسبت به غلظت مجاز است. محاسبه ضریب انتقال فلزات نشان داد که Cd دارای دسترس پذیری بالا و Zn و Pb دارای دسترس پذیری متوسط هستند. همچنین محاسبه شاخص ارزیابی خطر سلامت، احتمال خطر از نظر مصرف روزانه سبزیجات کشت شده در اطراف سدهای باطله را نشان می دهد.