چکیده: منطقه مورد مطالعه (دهملا) در فاصله 20 کیلومتری جنوب غرب شاهرود به بخشی از حوضه عظیم زغال دار البرز شرقی تعلق دارد. مجموعه سازندهای پرکامبرین (سازند سلطانیه) تا ژوراسیک بالایی (دلیچای) را می توان در ستون چینه شناسی منطقه دهملا مشاهده کرد، لذا سازند شمشک با لیتولوژی غالب شیل (سبز، سیاه و زغالی) – ماسه سنگ - لایه های زغال که یکی از گسترده ترین و مهمترین سازندهای منطقه به حساب می آید، هدف جنبه مطالعات ژئوشیمی آلی در غالب بررسی توان هیدروکربن زایی شیل های سازند شمشک در منطقه دهملا، انتخاب گردید. از آنجاییکه بسیاری از مباحث مرتبط با رفتارشناسی شیل ها بویژه زمین شناسی زیست محیطی، اقتصادی و ژئوشیمی معدنی و همچنین ژئوشیمی آلی توسط شاخصه های لیتولوژیکی سنگ منشاء کنترل شده و با یکدیگر قرابت نزدیکی دارند، سعی شده در فصولی جداگانه به این مسائل نیز پرداخته شود. ترکیب کانی شناسی کل شیل های سازند مورد مطالعه که براساس نتایج آنالیزهای دستگاهی XRD، XRF، ICP و نیز مطالعات میکروگراف های SEM/EDS استوار است، به حضور شاخص کوارتز، فلدسپار، کانی های آهن دار و میکایی (مسکوویت، بیوتیت و کلریت) اشاره دارند. زیرکن، دولومیت، کانی های سولفیدی (پیریت)، از جمله کانی‌های فرعی ثبت شده در پراش پرتو ایکس شیل سیاه و زغالی منطقه مورد مطالعه می باشند. به هنجارسازی شیل های منطقه مورد مطالعه بویژه شیل های سیاه و زغالی با موارد زمینه مرجع از جمله NASC، PAAS، میانگین جهانی شیل، شیل نئوژن گروه سورما حوضه بنگال، بنگلادش، به آنومالی عناصر نادر خاکی بویژه Ce و La، عناصر جزئی U، Th، Mn، As و ... اشاره می کند، و همچنین اهمیت بالای مطالعات اقتصادی و ملاحظات زیست محیطی خاص را می طلبد. شیل های سبز در بیشتر موارد آنومالی عنصری خاصی را نشان نداده، بلکه در برخی موارد (همانند اورانیوم و توریوم) تهی شدگی شدیدی را بروز می دادند. مقادیر بالای کوارتز و ایلیت در شیل های مورد مطالعه و همچنین استفاده از نسبت های رایج عناصر جزیی همانند La/Th علاوه بر غالب بودن کنترل گرهای آواری، به اشتقاق از منابع فلسیک، با ترکیب گرانودیوریت نیز اشاره می کنند. بر اساس کاربرد دیاگرام های مرتبط با تعیین تاریخچه ی هوازدگی سنگ منشاء و یا A-CN-K و A-CNK-FM و مقادیر بالای غلظت Al2O3 و همچنین CIA>50، شیل های سازند شمشک متحمل هوازدگی شدید در ناحیه منشاء شده اند. ماسه سنگ های سازند شمشک که در بیشتر نقاط آثار ورنی شدن و دگرسانی را نشان می-دادند متشکل از کوارتز، فلدسپار، کلریت، میکا به همراه خرده سنگ و همچنین اکسیدهای آهن می باشند که احتمالاً به گروه ماسه سنگ های آرکوزی تعلق دارند. زغالسنگ های منطقه نیز، ترکیب غالب ویترینیت و اینرتینیت را به نمایش می‌گذارند. نتایج مطالعات ژئوشیمی آلی نمونه های شیلی که بر اساس کاربرد آنالیز دستگاهی پیرولیز راک-اول 6 استوار گردیده، به صورت موردی و خلاصه در زیر آورده شده است: 1- تیپ اکثریت نمونه ها با محدوده مقدار ماده آلی TOC=0/08-23/4 به کروژن نوع III و IV تعلق داشته که از نظر بلوغ حرارتی طیفی از بالغ تا فوق بالغ را در برمی گیرند. ضمن آنکه نمونه های تیره تر بلوغ حرارتی بالاتری را نشان می دهند. 2- اکثر نمونه های شیلی از لحاظ پتانسیل تولید، در زون گازی، گاز خشک و ورود به مرحله متاژنز قراردارند. 3- توزیع مقادیر HI در برابر OI و همچنین استفاده از مقادیر TOC حدود رخساره ای D را در اکثریت نمونه های منطقه مورد مطالعه که حکایت از محیط های قاره ای شدیداً اکسیدان دارند، نشان می دهند. 4- آنالیز ژئوشیمی آلی انجام گرفته (پیرولیز راک-اول) بر روی نمونه ها، بیانگر وجود درصد قابل توجهی مواد آلی غنی از اکسیژن (OI نسبتاً بالا)، فقیر از هیدروژن (HI پایین) با منشاء قاره ای یا دریایی تجزیه شده دارند. بر اساس تحقیقات صحرایی و آنالیزهای صورت گرفته، شیل های سیاه و زغالی سازند شمشک در منطقه مورد مطالعه از اهمیت بالاتر جنبه های آلی و معدنی نسبت به شیل های سبز، به علت دارا بودن پتانسیل گاززایی و آنومالی عناصر با ارزشی همانند اورانیوم، زیرکن، روی، منگنز و ... برخوردار بوده و همچنین، نیاز به مطالعات اختصاصی بیشتر را نیز می طلبند.