چکیده: در حال حاضر یکی از آلاینده‌های مهم محیط‌زیست، پساب‌های صنعتی حاوی رنگزا‌ها و فلزات سنگین هستند. پساب‌های تخلیه شده به محیط زیست اثرات خطرناکی بر روی طبیعت محیط‌زیست، انسان‌ها و دیگر موجودات زنده می‌گذارند. روش‌های مختلفی در زمینه حذف این آلاینده‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. فرآیند جذب در میان تمام این روش‌ها از نظر هزینه اولیه، استفاده مجدد از پساب تصفیه شده، سادگی و انعطاف پذیری در طراحی، بهره‌برداری آسان و غیر‌حساس بودن به آلاینده‌ها و ترکیبات سمی، یک روش برتر است. در این پژوهش، از نانوکامپوزیت پگماتیتی متخلخل خام و اصلاح شده با اسید و باز، به عنوان جاذب برای جذب آلاینده‌های رنگی متیلن آبی و مالاکیت سبز و آلاینده فلزی سرب‌(II) استفاده شد. ویژگی‌های فیزیکی، سطحی و مورفولوژی جاذب با استفاده آنالیز‌های SEM، XRD، XRF و FT-IR مورد بررسی قرار گرفت. تاثیر پارامتر‌های pH، زمان تماس جاذب و آلاینده، جرم جاذب، غلظت اولیه آلاینده و دما بر میزان جذب آلاینده‌ها مورد مطالعه قرار گرفت. مقدار pH بهینه برای آلاینده‌های متیلن آبی، مالاکیت سبز و سرب‌(II) به ترتیب 10، 9 و 6.5 بدست آمد. فرآیند جذب در آزمایشگاه به دو صورت تعادلی و سینتیکی بررسی شد. نتایج نشان داد که فرآیند جذب آلاینده‌های رنگی متیلن آبی، مالاکیت سبز و آلاینده فلزی سرب به ترتیب از ایزوترم‌های ردلیچ – پترسون، سیپس و سیپس تبعیت می‌کرد. ظرفیت جذب آلاینده‌های متیلن آبی و یون سرب‌(II) با استفاده از نانوکامپوزیت پگماتیتی متخلخل اصلاح شده با NaOH، اسید سیتریک، اسید نیتریک، اسید سیتریک / اسید نیتریک و اسید سیتریک / اسید نیتریک / NaOH به ترتیب (18.76، 8.98)، (18.428، 27.63)، (18.69، 15.63)، (27.57، 7.44) و (26.8، 11.76) بدست آمد. در بررسی سینتیک فرآیند جذب مشخص شد که داده‌های آزمایشگاهی با مدل شبه مرتبه دوم مطابقت دارند. هم‌چنین مطالعات ترمودینامیکی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان می‌دهد که هر دو جاذب نانوکامپوزیت پگماتیتی متخلخل خام و اصلاح شده می‌توانند به عنوان جاذب‌های مناسبی برای کنترل و تصفیه پساب‌های آلوده مورد استفاده قرار گیرند.