چکیده: جمعیت های گیاهی در برنامه های اصلاحی در گیاهان خود گشن، تفرق صفات را از نسل F2 نشان می دهند. تکنیک های اصلاحی نیازمند اطلاعات کافی در مورد فرایند جوانه زنی، استقرار و رشد دانهال ها می باشد. لذا به منظور ارزیابی رشد رویشی اولیه و استقرار دانهال‌های نسل F2 ژنوتیپ های برتر زرشک حاصل از تلاقی‌های بین گونه‌ای، میوه های 12 ژنوتیپ منتخب از نسل F1 حاصل از تلاقی گونه های Berberis integerrima، B. cratagenia و زرشک بی دانه تجاری در فصل پاییز جمع آوری شدند. در مرحله نخست استقرار بقای دانهال و درصد جوانه زنی در سه بستر کشت شامل ½ پیت خزه + ½پرلیت، ½کوکوپیت +½پرلیت و ⅓پیت خزه + ⅓کوکوپیت و⅓پرلیت ارزیابی شد و پس از رشد اولیه دانهال 11صفات رویشی و مورفولوژیکی برای بررسی تنوع در 12 جمعیت گیاهی با کدهای 0903،0308،0525،0601، 0539، 0534، 0528، 0530، 0516، 0532، 0038، 0607 مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از جوانه زنی زرشک نشان داد در جمعیت اختلاف معنی داری به لحاظ قدرت جوانه زنی وجود دارد و جمعیت 0607 توانست بالاترین میزان درصد جوانه زنی (48/95 درصد) (05/0>P) و جمعیت 0903 ( 17 درصد) (05/0>P)کمترین درصد جوانه زنی را دارند. درصد جوانه زنی در بستر ½کوکوپیت +½پرلیت به صورت معنی داری بیشتر از سایر بستر ها بود (05/0>P). در بررسی صفات در ژنوتیپ ها، ضریب همبستگی ساده بین صفات نشان داد که بین تعداد برگ، ارتفاع گیاه، شکل برگ، اندازه خار حاشیه برگ، تعداد خار حاشیه برگ، شکل اولین برگچه، نحوه چیدمان حاشیه برگ رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد. بر اساس نتایج PCA (آنالیز مولفه های اصلی) فاکتور اول 8/88 درصد واریانس را توجیه می کند. همچنین پنج فاکتور اول 22/99 درصد واریانس را توجیه می کند. در مولفه اول صفت ارتفاع گیاه در درجه اول و پس از آن در مولفه دوم نیز صفات اندازه خار حاشیه برگ و تعداد خار حاشیه برگ بیشترین مقادیر ویژه را داشتند. توزیع ژنوتیپ ها در تجزیه بای پلات در دو مولفه اول تعیین شد. ژنوتیپ های حاصل از جمعیت های 16،05، 07،06، 30،05 در ناحیه اول، ژنوتیپ های 28،05، 38،05 در ناحیه دوم، ژنوتیپ های 03،09، 39،05، 08،03 در ناحیه سوم و ژنوتیپ 32،05 در ناحیه چهارم در تجزیه بای پلات قرار گرفتند که در این بین جمعیت های 16،05، 28،05 و 39،05 از گروه مرکزی جدا قرار گرفتند. در تجزیه خوشه ای ژنوتیپ ها از فاصله مقیاس 13 به دو گروه اول و دوم تقسیم شدند. 240 ژنوتیپ به صورت ترکیبی در گروه اول و 248 ژنوتیپ در گروه دوم قرار دارند. یافته ها نشان می دهد که بوته های زرشک در نسل F2 در مراحل اولیه رشدی تنوع قابل ملاحظه ای دارند که در آینده می توان در برنامه های اصلاحی از آن ها استفاده کرد.