چکیده: مطالعه ی حاضر به منظور ارزیابی تاثیر کاربرد باکتری ریزوبیوم و قارچ میکوریزی به عنوان کود بیولوژیک و سولفات آهن به عنوان کود شیمیایی بر عملکرد نخود و برخی خصوصیا ت خاک انجام شد. اثرات 3 عامل شامل باکتری مزوریزوبیوم سیسری (تلقیح شده و عدم تلقیح)، قارچ میکوریزی (گلوموس موسه، گلوموس اینترادیسه و عدم تلقیح) و مقادیر مختلف کود سولفات آهن (صفر، 40 و 80 کیلوگرم در هکتار) با استفاده از یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه ای واقع در شهرستان سبزوار طی سال زراعی 1390 انجام شد. نتایج نشان داد کاربرد ریزوبیوم باعث افزایش عملکرد دانه به میزان 4/23 درصد و افزایش اجزای عملکرد بجز تعداد دانه در غلاف و تعداد غلاف در بوته گردید و بر غلظت روی و گوگرد در دانه و فسفر قابل جذب در خاک تاثیر معنی-داری داشت. همزیستی میکوریزی باعث افزایش 54/34 درصدی عملکرد دانه و افزایش تمامی صفات اجزای عملکرد و غلظت روی، آهن، گوگرد و فسفر در دانه گردید و گونه ی گلوموس موسه موفق تر از اینترادیسه عمل نمود. استفاده از کود شیمیایی سولفات آهن موجب افزایش عملکرد و اجزای آن و مقدار گوگرد، روی، نیتروژن و افزایش درصد پروتئین در دانه گردید اثرات متقابل دو گانه بر روی ارتفاع بوته، تعداد شاخه ی فرعی، عملکرد دانه، درصد نیتروژن، پروتئین، فسفر، گوگرد، روی و آهن دانه، فسفر و سولفات قابل جذب خاک تاثیر معنی داری داشت. اثر متقابل سه گانه بر روی تعداد شاخه ی فرعی، عملکرد، درصد نیتروژن، پروتئین و فسفر بذر و غلظت روی و آهن دانه و سولفات قابل جذب خاک معنی دار بود.