چکیده: به منظور تأمین بخشی از روغن خوراکی وکنجاله ی مورد نیاز کشور و همچنین پایداری تولید غلات، جهت توسعه ی زراعت کلزا در کشور نیاز به تعیین ارقام مناسب کلزا (جایگاه جدید کشت) که توان تولید بالا در شرایط کم‌آبی را داشته باشند ضروری به نظر می رسد. به این منظور آزمایشی به صورت فاکتوریل اسپلیت‌پلات در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در دو سال زراعی 95-1393 در مزرعه ی تحقیقاتی موسسه ی تحقیقات اصلاح و تهیه ی نهال و بذر کرج اجرا گردید. در این آزمایش، تیمارها شامل تاریخ کاشت (تاریخ کاشت 20 مهر به عنوان کشت معمول و 5 آبان به عنوان کشت تأخیری)، آبیاری (آبیاری نرمال (آبیاری کامل) و تنش خشکی (قطع آبیاری از مرحله خورجین‌دهی به بعد) و ارقام و هیبریدهای پاییزه کلزا (نپتون، الویس، اکاپی، تاسیلو، GKH0224، GKH2624 و GKH3705) مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که تنش خشکی و به تأخیر انداختن تاریخ کاشت، ارتفاع بوته، قطر ساقه، تعداد شاخه در بوته، تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین، طول خورجین، وزن هزاردانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، درصد روغن دانه، عملکرد روغن، محتوی نسبی آب برگ، پالمتیک اسید، لینولئیک اسید، کلروفیل a، b و کل، کارتنوئید، فلاونوئید و آنتوسیانین را کاهش، ولی میزان مقاومت روزنه‌ای، دمای کانوپی، آراشیدیک اسید، ایکوزنوئیک اسید، لینولنیک اسید، بهنیک اسید، اروسیک اسید، پرولین، گلوکوزینولات، کربوهیدرات محلول، سوپراکسیددیسموتاز، آسکوربات پراکسیداز و گلوتاتیون رداکتاز را افزایش داد. بیشترین عملکرد دانه و عملکرد روغن در شرایط آبیاری کامل و تاریخ کاشت معمول (5354 و 2443کیلوگرم در هکتار) و کمترین عملکرد دانه و روغن در شرایط قطع آبیاری در مرحله خورجین‌دهی و کشت تأخیری به ‌د‌ست آمدند. بالاترین میزان پرولین در کشت تأخیری و از ژنوتیپ GKH3705 به دست آمد (21/59 میلی‌گرم بر گرم وزن تر). از نظر عملکرد و اجزای عملکرد، درصد و عملکرد روغن دانه، محتوی نسبی آب برگ، میزان پرولین و کلروفیل a، b و کل، ژنوتیپ GKH3705 مناسب‌ترین ژنوتیپ بود. با توجه به نتایج، به نظر می‌رسد که تاریخ کاشت 20 مهر و ژنوتیپ GKH3705 در هر دو شرایط بدون تنش و تنش خشکی می‌تواند به عنوان بهترین تیمار برای سودمندی تولید کلزا در منطقه کرج پیشنهاد گردد.