چکیده: از آنجائیکه خشکی به عنوان یکی از مهمترین عوامل محدود کننده‎ی رشد و تولید گیاهان زراعی شناخته شده و موجب تغییر در برخی خصوصیات مورفولوژیک و فیزیولوژیک رشد گیاه می‎شود، استفاده از میکروارگانیسم‎های مفید جهت کاهش خسارات ناشی از تنش‎های محیطی از راه حل‎های نوین در کشاورزی پایدار محسوب میشود. جهت بررسی این موضوع در گیاه لوبیا چشم بلبلی آزمایشی در سال 1388 به صورت اسپیلت پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوک‎های کامل تصادفی در 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی شاهرود انجام شد. فاکتور اصلی، تنش کم آبیاری شامل 3 سطح شاهد، کم آبیاری در 50% گلدهی و کم آبیاری در 50% غلاف دهی بود. فاکتورهای فرعی شامل باکتری تثبیت کننده نیتروژن در دو سطح شاهد و مصرف باکتری و باکتری حل کننده فسفات در سه سطح شاهد، باسیلوس کوآگولانز و سودوموناس پوتیدا بودند. تنش کم آبیاری در 50% غلاف دهی موجب کاهش وزن کل بوته، وزن خشک ساقه، طول غلاف، وزن صد دانه، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک شد. همچنین تنش کم آبیاری در 50% گلدهی موجب کاهش تعداد دانه گردید. از لحاظ آماری تنش کم آبیاری در 50% غلاف دهی و 50% گلدهی در وزن خشک برگ، ارتفاع بوته، تعداد شاخه جانبی، فاصله اولین نیام از سطح خاک، تعداد غلاف و وزن خشک غلاف در یک سطح قرار گرفتند. هر چند کم آبیاری در 50% غلاف دهی تاثیر منفی بیشتری داشت. تلقیح گیاه با باکتری رایزوبیوم لگومینوزارم تاثیر معنی‎داری بر تعداد گره، وزن تر و خشک گره و صفات نامبرده به جز شاخص برداشت و طول غلاف داشت. به طوری که مصرف این باکتری سبب افزایش صفات مذکور گردید. اثر باکتری حل کننده فسفات همچون باکتری تثبیت کننده نیتروژن بر تمامی صفات به جز شاخص برداشت و طول غلاف معنی‎دار شد. در تمام ترکیبات تیماری باکتری سودوموناس پوتیدا بیشترین تاثیر را اعمال کرد. اثر متقابل تنش کم آبیاری و باکتری رایزوبیوم لگومینوزارم بر وزن خشک کل بوته، ساقه، ارتفاع بوته، تعداد شاخه جانبی، فاصله اولین نیام از سطح خاک، وزن خشک غلاف، وزن صد دانه، عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت معنی‎دار شد. گیاهانی که با هیچ گونه کمبود آبی مواجه نبودند و با باکتری تلقیح یافتند، میزان بیشتری از این صفات را نشان دادند. اثر متقابل تنش کم آبیاری و باکتری حل کننده فسفات بر وزن خشک ساقه و وزن صد دانه معنی‎دار شد. نتایج این تحقیق نشان داد که گیاهان تلقیح یافته توانایی تحمل تنش بیشتری در مقایسه با گیاهان تلقیح نیافته نشان دادند. تلقیح توام باکتری‎های تثبیت کننده نیتروژن و حل کننده فسفات بر وزن خشک کل بوته، ساقه، فاصله اولین غلاف از سطح خاک، تعداد دانه، عملکرد دانه، وزن صد دانه و عملکرد بیولوژیک معنی‎دار بود. نتایج نشان داد مصرف توام این باکتری‎ها تاثیر بیشتری بر این صفات داشتند. اثر متقابل هر سه عامل آزمایش بر هیچ یک از صفات معنی‎دار نشد.