چکیده: نسبت بالایی از بیماری‌های انسانی از جمله سرطان به طور مستقیم با عوامل زیست محیطی ارتباط دارد و لازم به-نظر می رسد که عوامل مؤثر در این رابطه تعیین و مشخص گردند؛ ولی هنوز به‌طور مشخص و معین، تناسبی بین عوامل محیط زیست و سرطان در انسان‌ها یافت نشده است. سرطان، یکی از شایع ترین علل مرگ و میر در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه است. هنوز هم سرطان‌های دستگاه گوارش در شمال کشور، از مهم‌ترین علت‌های مرگ‌ومیر ناشی از سرطان است. استان گلستان یکی از مناطق دارای نسبت بالای سرطان در کشور و حتی جهان می باشد. این منطقه دارای کشاورزی، صنعت، دریا و چشم انداز های زیبا می باشد که علاوه بر تراکم بالای جمعیت ساکن در منطقه، همه ساله و در فصول مختلف پذیرای خیل کثیری از گردشگران و مسافران از اقصی نقاط کشور می باشد؛ لذا مطالعه عوامل مختلف محیطی و ایجاد ارتباط بین بیماری‌های شایع در منطقه و آلودگی زیست محیطی، یک ضرورت مسلم در این منطقه مهم از کشور است. استفاده از زمین آمار برای پردازش داده های مرتبط با سلامت انسان و خاک و استفاده از GIS برای ایجاد نقشه های مختلف بیماری و آلودگی یکی از ضروریات به نظر می رسد. فلزات سنگین به طرق مختلف از جمله صنایع، کشاورزی، مواد و کالاهای دارای مصارف خانگی و نظایر آنها در محیط زیست یافت می شوند. نگرانی های ناشی از وجود این عناصر زیانبار شامل اثر مستقیم در بهداشت و سلامت انسان، انباشتگی آن‌ها در خاک و آثار بلندمدت آن در کمیت و کیفیت زراعت و جذب آن‌ها توسط گیاه و تأثیر سوء آن در خوراک دام و زنجیره غذایی انسان بسیار قابل توجه می باشد. لذا با فرض اینکه سرطان مری در منطقه مورد مطالعه ممکن است با برخی آلودگی های محیطی نظیر خاک یا گیاه مرتبط باشد اقدام به مطالعه و نمونه برداری خاک و جمع‌آوری داده‌های میزان بروز سرطان گردید. به تعداد 227 نمونه خاک از شهرستان‌های مختلف استان برداشت و به آزمایشگاه معتبر Lab West استرالیا، جهت آنالیز فلزات سنگین و عناصر کمیاب ارسال شد. در تجزیه و تحلیل داده‌های خاک و سرطان از آمار کلاسیک و زمین‌آمار استفاده شد. در روش آمار کلاسیک از نرم‌افزار SPSS14.0 و زمین‌آمار از نرم‌افزار ArcGIS9.3 استفاده شد. در انتخاب روش زمین آماری از روش کریجینگ جهانی استفاده و از واریوگرام به عنوان ابزار اساسی زمین‌آمار در انتخاب مدل بهینه استفاده گردید که به عنوان نمونه برای سرطان مری و معده، به ترتیب مدل‌های نمایی و گوسی مناسب‌ترین مدل انتخاب شدند و با ارزیابی مدل اقدام به ترسیم نقشه برای سرطان‌ها و فلزات سنگین مورد مطالعه گردید. نتایج حاصل حاکی از آن است که سرطان مری در شرق استان دارای بالاترین میزان بروز و در شهرستان کلاله دارای بالاترین میزان بوده است، و یک سیر افزایشی از سمت غرب به شرق استان دارد. نتایج فلزات سنگین بیانگر آن است که عناصر روی و آهن در شرق استان دارای مقادیر کمتری نسبت به غرب استان بوده است. در یک نتیجه‌گیری کلی می‌توان بیان داشت زمین‌آمار به عنوان ابزاری مفید و بهینه در ارزیابی و تخمین وضعیت سرطان و عناصر مورد مطالعه خاک در منطقه بوده‌ است. همچنین نتایج حاصل نشان می‌دهد که شهرستان کلاله در وضعیت فقر عنصری در خاک نسبت به شهرستان‌های دیگر استان بوده و از سوی دیگر گسترش خاکهای لسی در استان نیز دارای بیشترین وسعت و گسترش در منطقه مذکور بوده و عوامل فوق بنظر می رسد تا حدود زیادی با نقشه های پراکنش سرطان در منطقه منطبق بوده و از جمله عوامل و فاکتورهای قابل توجه در بروز برخی سرطانها در منطقه باشد.