چکیده: میدان نفتی قلعه ‌نار در شمال فروافتادگی دزفول و حدود 30 کیلومتری شمال شهرستان اندیمشک قرار دارد. تاقدیس قلعه نار، با امتداد تقریبی شرقی-غربی، در کمربند ساده چین خورده زاگرس قرار داشته و سازند کربناته آسماری به سن الیگوسن-میوسن مهمترین سازند مخزنی و تولیدی آن است. سازند آسماری در این میدان، مورد مطالعه قرار گرفته است تا ژنز دولومیت های این سازند و تأثیر آنها بر کیفیت مخزن تعیین گردند. جهت انجام این تحقیق از مطالعات پتروگرافی با میکروسکوپ های پلاریزان و الکترونی روبشی گسیل میدانی (FE-SEM) و آنالیز عنصری نقطه‌ای (EDS)، آنالیز دما و شوری سیالات درگیر(fluid inclusions) و آنالیز عناصر نادرخاکی با روش طیف سنجی پلاسمای جفت شده القایی- اسپکترومتری جرمی به روش لیزرسایی (LA-ICP-MS) استفاده شد. مطالعات پتروگرافی و ژئوشیمیایی، منجر به شناسایی چهار نوع دولومیت در سازند آسماری گردید که عبارتنداز: دولومیکرایت، دولومیکرواسپارایت، دولواسپارایت و سیمان پرکننده حفرات و شکستگی ها. با توجه به شواهد پتروگرافی در دولومیکرایت ها (دولومیت های نوع اول)، از جمله بافت، شکل و اندازه بلورها، وجود لامیناسیون و رشته های جلبکی، فابریک فنسترال، قالب کانی های تبخیری و ندول های انیدریتی و ذرات پراکنده کوارتز و همچنین شواهد ژئوشیمیایی مانند دما، شوری و غلظت عناصر نادرخاکی می توان نتیجه گرفت که این نوع دولومیت ها در محیط سبخا یا پهنه های جزر و مدی با تبخیر بالا بصورت اولیه و همزمان با رسوب گذاری تشکیل شده اند. محدوده دمایی تشکیل دولومیکرایت ها 27 تا 35 درجه ی سانتی گراد و شوری متوسط محلول دولومیت ساز 50/11 درصد وزنی معادل کلرید سدیم بوده است. تفکیک-پذیری بسیار بالای نمودارهای عناصر نادر خاکی نرمالیزه شده به مرجع استاندارد آب دریا در این دولومیت ها، نسبت به نمودارهای دولومیکرواسپارایت ها و دولواسپارایت ها، نشان از شرایط کاملاً متفاوت تشکیل دولومیکرایت ها نسبت به دیگر دولومیت ها است. مشابهت الگوی این نمودارها با آهک های معرف و آنومالی مثبت سریم، تشکیل دولومیکرایت ها از آب های با منشأ دریایی در محیط سبخا با شرایط احیایی را تایید نمود. مکانیسم تشکیل دولومیکرواسپارایت ها (دولومیت های نوع دوم) در سازند آسماری، مدل تدفینی کم‌عمق (ائودیاژنز) می باشد که در اثر جانشینی و یا تبلور مجدد، به صورت ثانویه ایجاد شده اند. دولومیکرواسپارایت ها در دمای 45 تا 55 درجه ی سانتی گراد، در عمق تدفین کم تشکیل شده اند. شوری متوسط سیال دولومیت ساز در دولومیکرواسپارایت ها 69/16 درصد وزنی معادل کلرید سدیم بوده است. با افزایش عمق تدفین و در مراحل انتهایی دیاژنز (مزودیاژنز)، سیمان دولومیتی پرکننده حفرات و شکستگی ها (دولومیت نوع چهارم) و همچنین سیمان رورشدی در اطراف دولومیت های جانشینی تشکیل شده اند. مطالعات دقیق تر پتروگرافی با میکروسکوپ الکترونی روبشی گسیل میدانی نشان داد که دولواسپارایت ها (دولومیت های نوع سوم) طی دو مرحله دیاژنزی ایجاد شده‌اند. بر این اساس، در ابتدا در اعماق تدفین کمتر، دولومیت بصورت جانشینی و سپس در اعماق تدفین بیشتر، بصورت سیمان رورشدی بر روی دولومیت های جانشینی تشکیل شده است. محدوده دمای تشکیل سیمان رورشدی و سیمان پرکننده حفرات و شکستگی ها بین 65 تا 80 درجه ی سانتی گراد بوده است. شوری بالای سیال دولومیت ساز در دولواسپارایت ها (متوسط 14/17 درصد وزنی معادل کلرید سدیم) تایید کننده تشکیل آن ها در شرایط دیاژنزی و بسته تا نیمه بسته تدفین می باشد. مشابهت الگوی نمودارهای عناصر نادر خاکی نرمالیزه شده به مرجع استاندارد آب دریا با آهک های معرف، غنی شدگی نسبی سریم و عدم وجود آنومالی مثبت یوروپیم نشان می دهد که منشأ اصلی سیال دولومیت ساز در دولومیکرواسپارایت ها و دولواسپارایت ها از آب های دریایی محبوس شده در شرایط احیایی تدفین بوده که تحت تأثیر آب های گرمابی نبوده اند. دولومیتی شدن، ایجاد تخلخل های انحلالی و شکستگی ها از مهمترین عوامل دیاژنزی افزایش دهنده کیفیت مخزن در سازند آسماری می باشند. با توجه به اینکه سختی و خاصیت شکنندگی در دولومیت‌ها بیشتر از آهک‌ها می‌باشد، تشکیل دولومیکرایت‌ها بصورت اولیه و همزمان با رسوب‌گذاری موجب تأثیر بیشتر و طولانی‌تر نیروهای تکتونیکی و ایجاد شکستگی‌ها و درنتیجه افزایش تراوایی در آن‌ها شده است. در دولومیکرواسپارایت ها نیز تشکیل دولومیت از طریق جانشینی دولومیت بجای آلوکم ها و یا ماتریکس میکرایتی و همچنین تبلور مجدد دولومیکرایت ها، موجب افزایش تخلخل و تراوایی شده است. با این حال در این نوع دولومیت به علت وجود ذرات و بلورهای دانه ریز (میکرایت و دولومیکرایت)، همگنی و ایزوتروپی کمتری نسبت به دولواسپارایت ها وجود دارد. دولومیتی شدن فراگیر در دولواسپارایت ها، با وجود بلورهای شکل دار و بزرگتر و همچنین بافت یکنواخت دانه شکری، موجب افزایش تخلخل و تراوایی و همچنین ایزوتروپی مخزن شده است. بنابراین بالاترین کیفیت مخزن مربوط به بخش میانی سازند است که حاوی دولواسپارایت ها می باشند و به عنوان زون مخزنی اصلی و بهترین زون تولید نفت می باشد.