چکیده: کانه زایی روی- سرب هفتهر در 32 کیلومتری جنوب‌غرب عقدا و 1.8 کیلومتری غرب روستای هفتهر در توالی رسوبی کامبرین پیشین- میانی در پهنه ایران مرکزی رخ‌داده‌ است. سنگ میزبان کانسنگ شیل سیاه و ماسه سنگ است. کانه سازی در توالی میزبان به شکل توده ای، لایه ای و رگه- رگچه ای رخ‌داده است. بر اساس ماهیت کانی شناسی اولیه و ساخت و بافت ماده معدنی، می توان سه رخساره کانه دار را از هم متمایز نمود که این رخساره ها بر اساس جایگاه آن‌ها نسبت به محل خروج سیال کانه-ساز از پایین به بالا عبارت‌اند از: الف) رخساره کانسنگ رگه- رگچه ای که در زیر بخش توده ای کانسار واقع‌شده است و شامل رگه‌های سیلیسی-کلسیتی است که دارای مقدار کمی کالکوپیریت، گالن، اسفالریت و پیریت می باشند. در بخش هایی از این رخساره بلورهای باریت نیز وجود دارد. رگه-رگچه های این رخساره لایه بندی سنگ میزبان را قطع کرده و آثار برشی شدن و کانه زایی دانه پراکنده نیز در این رخساره مشاهده شده است. ب) رخساره مجموعه دهانه ای (توده ای) که بخش پر عیار کانسار را تشکیل می-دهد و شامل کانی سازی سولفید توده ای و هم شیب با رسوب گذاری است. ویژگی اصلی این رخساره جانشینی حجم زیاد سنگ میزبان توسط پیریت، گالن و اسفالریت و نسبت بسیار پایین ترکیبات آواری به ترکیبات سولفیدی است. کانی های غالب این رخساره شامل پیریت های نسل اول است که توسط گالن و اسفالریت نسل دوم جانشین شده اند. فرآیند غالب در این رخساره واکنش سیال کانه ساز با سولفیدهای نسل اول است که نتیجه آن تشکیل بافت های رگه- رگچه ای، توده ای و جانشینی است و ج) رخساره کانسنگ لایه ای که نسبت به رخساره توده ای از ضخامت کمتری برخوردار است و شامل تناوب لایه های سنگ میزبان شیلی و لامینه های سولفیدی است که به‌صورت هم روند و هم خوان با لایه بندی و هم‌زمان با رسوب گذاری (چینه سان) تشکیل‌شده است. همچنین ته‌نشست سولفیدها به‌صورت پراکنده ممکن است لامینه های متناوب غنی از پیریت (Py) و مواد آلی و همچنین لامینه-های غنی از پیریت (Py)، گالن (Gn) و اسفالریت (Sph) تشکیل دهد (به‌صورتی که ترکیب سنگ میزبان قابل تشخیص نباشد). پیریت کانی اصلی این رخساره است. بافت های اصلی این رخساره شامل لامینه و دانه پراکنده است و فرآیند های دگرشکلی موجب چین‌خوردگی این رخساره شده است. دگرسانی های عمده همراه با کانه سازی، شامل دگرسانی کلریتی و دگرسانی سیلیسی- کربناتی- سریسیتی است. مطالعات ژئوشیمیایی کانسنگ در محدوده هفتهر نشان می دهد که منشأ شیل میزبان کانه زایی گرانیت- گرانودیوریت و محیط تکتونیکی تشکیل کانسار حاشیه فعال قاره ای است. عناصر Ba, Ag, Cu و Sr در رخساره توده ای و Sb, As و Cd در رخساره لایه ای غنی‌شدگی نشان می دهند. در جهت تغییر از رخساره توده ای به لایه ای غنی‌شدگی عناصر As, Cd, Zn و Sb قابل مشاهده است. مطالعات ایزوتوپی گوگرد انجام‌شده بر روی کانی های سولفیدی گالن و پیریت نشان دهنده محدوده تغییراتδ^34 S بین 16.6 تا 18.6 در هزار است که با توجه به شواهد موجود می توان منشأ گوگرد سیال کانه دار را به احیای باکتریایی سولفات آب دریا (BSR) در پرکامبرین پسین نسبت داد. با توجه به ویژگی های اساسی کانه زایی در محدوده معدنی هفتهر، ازجمله محیط تکتونیکی، سنگ دربرگیرنده، رخساره های کانه دار، شکل هندسی ماده معدنی، کانی شناسی، محتوای فلزی، منطقه بندی فلزی و کانی شناسی موجود در کانسار، ویژگی های ژئوشیمیایی و ایزوتوپی، دگرسانی و مقایسه آن‌ها با ویژگی های اساسی ذخایر روی- سرب با میزبان رسوبی، کانسار هفتهر را می توان در رده کانسارهای رسوبی- بروندمی (SEDEX) تیپ Selwyn تشکیل‌شده زیر بستر دریا (Sub sea floor) طبقه بندی نمود.