چکیده: در این پژوهش، روانه های بازالتی موجود در توالی رسوبی تخریبی- تبخیری الیگومیوسن بخش های وسیعی از حوضه رسوبی لبه شمالی ایران مرکزی، از شاهرود تا سبزوار به طول حدود 300 کیلومتر مورد مطالعه قرار گرفته است. این روانه ها بـه همراه واحد های آذرآواری وابسته به صورت بین چینه ای با واحدهای رسوبی الیگومیوسن دیده می شوند. در گزارش‌های قبلی آن ها به‌عنوان بازالت های کواترنری معرفی شده اند. اما با مطالعه شواهد چینه شناختی دقیق، سن الیگومیوسن آن ها به تأیید رسید. مطالعات سنگ نگاری نشان می دهند که این سنگ های بازالتی (با ترکیب الیوین بازالت تا بازالت)، دارای بافت های پورفیری، گلومروپورفیری و جریانی بوده، از درشت بلورهای الیوین،کلینوپیروکسن و پلاژیوکلاز، در زمینه ای شیشه ای تا میکرولیتی تشکیل شده اند. بر اساس مطالعات شیمی‌کانی، ترکیب پیروکسن ها از اوژیت تا دیوپسید (Wo41 -51 En34.99-50.68 Fs5.8-16)، ترکیب پلاژیوکلازها از آندزین تا بیتونیت (An23–An73) و ترکیب الیوین از نوع هیالوسیدریت تا فورستریت (Fo68 – Fo91) می باشد. نتایج حاصل از محاسبات دما فشار سنجی بر روی کانی پیروکسن بیانگر محدوده دمایی بین 1100 تا ℃1280 و فشار بین 2 تا 10 کیلو بار (میانگینKb 8) است. درحالی‌که دمای تبلور الیوین ها 1200 تا ℃1300 می باشد. بر اساس فشار محاسبه شده می توان عمق شروع تبلور کلینوپیروکسن ها را در آشیانه ماگمایی موجود در عمق 20 کیلومتری معادل با پوسته ی میانی در نظر گرفت. بر اساس ترکیب کلینوپیروکسن ها، ماگمای مادر این بازالت-ها داری ماهیت قلیایی است. نسبت های 87Sr/86Sri و 143Nd/144Ndi این سنگ ها به ترتیب بین 0.7037 تا 0.7039 و 0.512770 تا 0.512841 در تغییر است. این نسبت های آغازین نشان-دهنده یک منشأ گوشته ای با مقادیری اندکی از آلودگی پوسته ای برای آن ها ست. بر اساس داده های ژئوشیمیایی، ماگمای سازنده این سنگ ها دارای ماهیت قلیایی سدیک، سرشار از عناصر لیتوفیل بزرگ یون (LILEs) و عناصر نادر خاکی سبک (LREEs)، تهی از عناصر نادر خاکی سنگین (HREEs) و با ناهنجاری منفی از عناصر با شدت میدان بالا (HFSEs) بوده است. این بازالت ها، ویژگی های ژئوشیمیایی ماگما های بازالتی منشأ گرفته از منابع گوشته ای تعدیل شده گارنت لرزولیتی غنی شده، واقع در زیر مناطق قاره ای محیط های کششی پشت کمانی نابالغ را نشان می دهند. بررسی های ژئوشیمیایی بیانگر تشکیل ماگمای سازنده ی این سنگ ها از ذوب بخشی 1 تا 10 درصدی یک ستون گوشته ای گارنت پریدوتیتی در حال صعود، در اعماق 100 تا 110 کیلومتری و نقش بارز تبلور جدایشی به‌عنوان فرایند اصلی در شکل گیری ماگمای سازنده این سنگ ها است. علاوه بر بازالت های الیگومیوسن، در منطقه مورد مطالعه (رضاآباد) می توان ماگماتیسم بازی ژوراسیک را به شکل دایک دیابازی نیز مشاهده نمود. ماگماهای سازنده این سنگ ها دارای ماهیت کالکوآلکالن هستند و از عناصر لیتوفیل بزرگ یون (LILE) و عناصر نادر خاکی سبک (LREE) غنی شدگی، و از عناصر نادر خاکی سنگین (HREE) تهی شدگی نشان می دهند. این ماگماها، از ذوب بخشی 5 تا 30 درصدی ستون های گوشته ای اسپینل پریدوتیتی (در زیر ایران مرکزی) و گارنت لرزولیتی (در زیر البرز خاوری)، در یک جایگاه زمین ساختی کششی پشت کمانی نابالغ، ناشی از فرورانش مایل سنگ کره اقیانوسی نئوتتیس به زیر ایران مرکزی در تریاس بالایی- ژوراسیک میانی حاصل شده و از طریق سیستم های شکستگی و گسلش، به ترازهای بالاتر پوسته قاره ای صعود کرده اند و به روش های مختلف در درون حوضه های رسوبی کم عمق این پهنه ها جایگزین شده اند. این حوضه، در پشت کمان ماگمایی تریاس بالایی- ژوراسیک زیرین ایران مرکزی و درنتیجه بروز حرکات کششی در پوسته قاره ای ایران مرکزی – البرز تشکیل شده است. برآوردهای دما- فشارسنجی بر روی دایک های دیابازی بیانگر محدوده دمایی 1100 تا 1200 درجه سانتی گراد و فشار 1 تا 10 کیلو بار با تراکمی در محدوده 4 تا 8 کیلو بار برای تبلور این سنگ هاست.