چکیده: کانسار کاوند در 35 کیلومتری جنوب غربی زنجان و در زیر پهنه سلطانیه واقع شده است. سازندهای کهر، گرانیت دوران، بایندر، سلطانیه، باروت، زایگون و لالون به سن پرکامبرین پسین – کامبرین پیشین در این محدوده رخنمون دارند. برونزد کوچکی از گابرو و فرو گابرو به سن پس از الیگوسن در سازندهای کهر و دولومیت های سلطانیه وجود دارد. سازندهای کهر، سلطانیه و باروت میزبان اکسیدهای آهن، طلا و مس هستند، ولی کانی سازی ها بیشتر در دولومیت های بخش پایینی سلطانیه متمرکز می باشد. دولومیت ها از نوع دولومیکرایت های آب سرد می باشد، و براساس نسبت Ca/Mg و مقادیرNa و Sr در محدوده سنی پرکامبرین پسین – کامبرین پیشین قرار می گیرند. گرانیت ها از نظر سنی منسوب به پرکامبرین پسین و سنگ والد آن سنگهای متاگریوکی بوده، درحالی که توده های گابرویی و فروگابرو دارای سن پس از الیگوسن و سنگ والد آنها آمفیبولیت می باشد. کانی سازی در منطقه کاوند به انواع اکسیدآهن (عمدتاً اولیژیست)، اکسیدآهن – کوارتز – باریت، اکسیدآهن – کوارتز – باریت – طلا و اکسیدآهن – کوارتز – طلا – مس قابل تفکیک است.کانی های اولیه کانسار شامل پیریت، کالکوپیریت، طلا، هماتیت، اولیژیست و کانی های ثانویه شامل کالکوسیت، آزوریت، مالاکیت، گوتیت و لیمونیت می باشد. کوارتز، باریت، کلسیت، دولومیت، کلریت و سرسیت کانی های باطله را تشکیل می دهند. در سنگهای محدوده کانسار دگرسانی های سیلیسی، اکسیدآهنی، آرژیلیتی، سرسیتی، کربناتی، کلریتی و اپیدوتی مشاهده می گردد. ساخت های کانی سازی شامل عدسی، برشی و رگه – رگچه ای و پر کننده فضاهای کارستی کربناتها بوده و بافتها عبارت از برشی، رگه –رگچه ای، دانه پراکنده، کلوفرمی، باقیمانده، جبهه ای، اسفرولیتی و جانشینی می باشد. داده-های ژئوشیمی کانسنگ عناصر آهن، طلا، مس را در حد مقادیر کانساری نشان می دهد. مقادیر بیشینه آهن، طلا و مس در نمونه های کانسنگ به ترتیب 28.47%، 14.67 ppm و 12.83% است. تحلیل های آماری چند متغیره بیشترین همبستگی طلا را با عناصر نقره، آرسنیک، کادمیوم، مس، روی، آنتیموان، گوگرد، باریم و منگنز نشان می دهد. در بررسی های ژئوشیمیایی فاکتوری همبستگی طلا با آهن منفی است، این در حالی است که شواهد صحرایی و تجزیه های نقطه ای همیافتی طلا را با گوتیت و هماتیت نشان می دهد. دلیل همبستگی منفی این دو عنصر به این خاطر است که در منطقه، بیشترین گسترش آهن به صورت اولیژیست است که دارای مقادیر بسیار پایینی از طلا می باشد. حجم قابل توجه اولیژیست تحلیل های آماری چند متغیره را تحت تأثیر قرار داده و به عنوان مؤلفه غالب ظاهر گشته است. نتایج تجزیه شیمیایی نقطه ای به روش میکروپروپ الکترونی در انطباق با کانی شناسی نوری بوده و در این میان کانی های گوتیت، پیریت های هماتیتی شده و هیدروکسیدهای آهن، مس و آرسنیک دارای بیشترین مقدار طلا می باشند. تجزیه شیمیایی نقطه ای دانه های طلا از رسوبات بستر آبراهه ای نشان می دهد که مقادیر عناصر طلا و نقره نسبت به بقیه عناصر قابل توجه است. مقایسه ی ترکیب شیمیایی ذرات طلا با تیپهای مختلف کانی سازی طلا مشابهت طلای کاوند را با انواع اپی ترمال ثابت می کند. مطالعات میانبارهای سیال بر روی کانی های کوارتز و کلسیت به ترتیب متوسط درجه حرارت 277.84 و 221.8 درجه سانتی-گراد و متوسط شوری wt%NaCl 3.67 و 0.67 را نشان می دهد. با توجه به اینکه کلسیت نسبت به کوارتز یک فاز تأخیری گرمابی است، بنابراین ویژگی های چگالی، فشار و عمق سیال کانه ساز بر اساس درجه حرارت و شوری میانبارهای سیال کوارتز برآورد شده است. چگالی سیال کانه دار کمتر از 1 (1– 0.5 ) است که در فشار کمتر از 200 اتمسفر و عمق بیش از 700 متری جای گرفته و جوشش رخ نداده است. کانی سازی طلا و عناصر همراه در منطقه کاوند و مناطق همجوار در محور تکاب – زنجان با کنترل کننده های چینه شناسی، ساختمانی و نفوذ توده های آذرین در ارتباط می باشد. در این میان نقش سازندهای آتشفشانی – رسوبی پرکامبرین پسین، سنگهای گرانیتوئیدی ترشیر و گسل های با روند شمال غرب – جنوب شرق برجسته می باشد. مقایسه ویژگی های کانسار کاوند با تیپ های مختلف کانی سازی طلا در ایران و جهان، بیشترین شباهت و نزدیکی آن را با کانسارهای اپی ترمال با سنگ میزبان رسوبی (کربناتی) نشان می دهد.