چکیده: توده‌های گرانیتوئیدی الیگودرز با نامهای دره‌باغ و گل‌زرد و لوکوگرانیت ازنا در بخش غربی استان لرستان و در پهنه ساختاری سنندج- سیرجان رخنمون دارند. توده‌های نفوذی مزبور با سن ژوراسیک میانی در میان اسلیتها و فیلیتهای همدان نفوذ کرده‌اند. بر اساس مطالعات دقیق صحرایی، پتروگرافی و ژئوشیمیایی، این گرانیتها از نوع S و پرآلومین بوده و ترکیب آنها از گرانودیوریت تا گرانیت و لوکوگرانیت تغییر می‌نماید. گرانودیوریتها بخش اعظم توده‌های گرانیتوئیدی الیگودرز را تشکیل داده و از کانیهای اصلی پلاژیوکلاز، کوارتز، آلکالی فلدسپار (ارتوز و میکروکلین) و بیوتیت تشکیل شده‌اند. بلورهای پلاژیوکلاز با هسته‌های کلسیک (91-84An) و منطقه‌بندی پیچیده، مجموعه کانیایی بیوتیت‌دانه‌ریز±سیلیمانیت، زینوکریست‌های آندالوزیت، گارنت خردشده با ترکیب نسبتاً یکنواخت Alm70Py22Gro4Sps4 در مرکز، کردیریت و کانیهای زیرکن، مونازیت و آپاتیت موروثی به صورت ادخال در بیوتیت شواهدی از کانیهای باقیمانده از ذوب سنگ منشا بوده و جزء کانیهای رستیتی محسوب می‌شوند. گرانیتها نسبت به گرانودیوریتها دانه‌ریزتر بوده و رنگ روشنتری دارند. سنگهای لوکوگرانیتی که با رنگ سفید و نبود کانیهای رستیتی از سایر سنگهای نفوذی متمایز می‌شوند در توده‌های نفوذی دره‌باغ و گل‌زرد بیشتر به صورت آپوفیز، دایک، رگه و رگچه، گرانودیوریتها و گرانیتها را قطع کرده‌اند اما در ازنا به صورت یک استوک به درون سنگ‌های دگرگونی ناحیه‌ای تزریق شده است. شواهد ژئوشیمیایی نیز مانند مطالعات پتروگرافی حضور کانیهای رستیت را تایید می‌کند. تغییرات ترکیبی در ترکیبات مافیک، به دلیل درجات مختلف جدایش مذاب از رستیت در تعادل با ماگما حاصل ‌گردیده اما در ترکیبات فلسیک‌تر، این تغییرات به واسطه تبلور تفریقی مذاب اولیه می‌باشد. با توجه به مجموعه کانیهای موجود در گرانیتوئیدهای الیگودرز، حضور انواع کانیهای رستیتی و همچنین دمای تشکیل گرانیتوئیدهای مزبور که بر اساس دمای اشباع از زیرکن به طور متوسطC 780 بدست آمده است می‌توان ادعا نمود که توده‌های گرانیتی مزبور از ذوب آبزدای بیوتیت بوجود آمده است. رنگهای تداخلی متوسط تا قوی بلورهای آندالوزیت و نتایج حاصل از تصاویر میکروسکوپ الکترونی BSE که فلدسپار پتاسیک و موسکوویت در قالب اشکال دروغین آندالوزیت را نشان می‌دهد حاکی از حضور سیالات آبگین موجود در مراحل نهایی انجماد ماگما می‌باشد. گارنت‌ در توده‌های نفوذی الیگودرز نسبتاً خود شکل اما خرد شده بوده و از حاشیه و در امتداد شکستگی‌ها با کردیریت پنیتی شده و بیوتیت جایگزین شده است. گارنت موجود ترکیب شیمی نسبتاً یکسانی داشته و از آلماندن غنی می‌باشد. الگوی منطقه‌بندی این کانی (کاهش # Mg و افزایش Mn از هسته به سمت حاشیه) نشان می‌دهد گارنتهای موجود منشا رستیتی داشته و تحت تاثیر فرایند انتشار قهقرایی قرار گرفته‌اند. غنی‌شدگی از عناصر LILE (نظیر Rb، Th، K و U) و آنومالی منفی Ba، Nb، Sr و Ti مشاهده شده در نمودارهای تغییرات عناصر این سنگها به سایر گرانیتهای نوع S و رسوبات پلیتی شباهت دارد. تهی‌شدگی از Ti و Nb از ویژ‌گیهای ماگمای تشکیل شده در یک محیط حاشیه فعال قاره‌ای است. گرانیتوئیدهای مزبور کالک‌آلکالن و پرآلومین بوده و شاخص گرانیتهای نوع S می‌باشد که به دلیل فرورانش ورقه اقیانوسی نئوتتیس به زیر ایران مرکزی بوجود آمده است. وجود دایکهای مافیک در داخل توده‌های نفوذی مزبور نشانه‌ای از استقرار ماگماهای مافیک ناشی از این زون فرورانش و عاملی برای تامین گرمای لازم برای ذوب سنگهای پوسته‌ای بوده است. بالا بودن غلظت عناصر رادیواکتیو در گرانیتهای مزبور به خصوص در لوکوگرانیت ازنا حاکی از آنست که ضخیم شدگی پوسته و گرمای ناشی از واپاشی عناصر رادیواکتیو می‌تواند مکانیزیم دیگری برای بالا رفتن گرادیان زمین گرمایی و فرایند ذوب بخشی در نوار دگرگونی سنندج-سیرجان باشد. وجود ارتوپیروکسن (هیپرستن) و سیلیمانیت رستیتی در این گرانودیوریتها، نشان می‌دهد که این سنگها محصول آناتکسی پلیتها و پسامیتها در شرایط دما و فشاری رخساره گرانولیت می‌باشند.