چکیده: تنش خشکی یکی از مهمترین عوامل محدودکننده رشد گیاهان است که مانع از کشت و کار آنها در سطح دنیا می شود. بروز تنش کم آبی و خشکسالی مانع از رسیدن به حداکثر عملکرد ژنتیکی شده به طوری که سالانه بیش از 20 درصد عملکرد گیاهان زراعی به صورت مستقیم تحت تاثیر این عامل محدود کننده ی رشد قرار دارد. کاربرد برخی از محرک های رشدی در چند دهه اخیر، با توجه به استفاده آسان، در دسترس بودن و زمان بر نبودن نسبت به روش های اصلاحی به یک موضوع تحقیقاتی جذاب تبدیل شده است. عصاره مخمر و براسینواستروئیدها به عنوان دو محرک رشدی نقش مهمی در افزایش مقاومت گیاهان نسبت به تنش های زیستی و غیرزیستی ایفا می کنند؛ از این رو پژوهش طی دو سال زراعی 1399 و 1400 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی شاهرود بر روی گیاه لوبیا چشم بلبلی (توده محلی بسطام) بصورت اسپلیت پلات فاکتوریل و بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل کم آبیاری به -صورت افزایش دور آبیاری به عنوان فاکتور اصلی در سه سطح (8 روز (نرمال)، 12روز( کم آبیاری ملایم)، 16 روز(کم آبیاری شدید)) و فاکتور فرعی شامل ترکیبات تیماری عصاره مخمر در دو سطح (0 و 12 گرم در لیتر) و براسینواستروئید در سه سطح (0 و 5 و 10 میکرو مولار) به صورت محلول‌پاشی بودند. نتایج نشان داد که کم-آبیاری به صورت موثری منجر به کاهش معنی دار صفات مورفولوژیکی، اجزاء عملکرد، محتوای رنگدانه های فتوسنتزی و در نهایت عملکرد گیاه لوبیا چشم بلبلی شد. کاربرد همزمان و جداگانه ی سطوح مختلف براسینواستروئیدو عصاره مخمر به صورت معنی داری منجر به افزایش بیشتر صفات مورفولوژیکی، اجزاء عملکرد، محتوای رنگدانه های فتوسنتزی و در نهایت عملکرد گیاه لوبیا چشم بلبلی شد. در حقیقت، کاربرد این دو محرک رشد از طریق بهبود سیستم دفاعی گیاه لوبیا چشم بلبلی به واسطه افزایش محتوای آنتی اکسیدان های آنزیمی و غیرآنزیمی اثرات کم‌آبی را تا حدودی تعدیل کردند. با افزایش محتوای آنتی اکسیدان های آنزیمی (کاتالاز، آسکوربات پراکسیداز، گایاکول پراکسیداز، پلی فنل اکسیداز و سوپراکسیددیسموتاز) و غیرآنزیمی(فنل، پرولین و فلاوونوئید) تخریب رنگدانه های فتوسنتزی و محتوای مالون دی آلدئید در گیاه لوبیا چشم بلبلی تحت شرایط کم-آبیاری کاهش یافتند. نتایج این پژوهش نشان داد که، تیمار گیاهان لوبیا چشم بلبلی با 10 میکرومولار براسینواستروئید تحت شرایط کم آبیاری ملایم و شدید به ترتیب منجر به افزایش 25 و 20 درصدی وزن 20 غلاف نسبت به عدم کاربرد براسینواستروئید می شود. همچنین، کاربرد 10 میکرومولار براسینواستروئید به همراه عصاره مخمر به ترتیب باعث افزایش 14 و 15 درصدی عملکرد دانه و تعداد غلاف در بوته نسبت به عدم کاربرد براسینواستروئید و عصاره مخمر شد. یافته های این پژوهش تایید کرد که، تیمار گیاهان لوبیا چشم بلبلی با عصاره مخمر تحت شرایط کم آبیاری ملایم و شدید به ترتیب منجر به افزایش 6 و 11 درصدی وزن 20 غلاف نسبت به عدم کاربرد عصاره مخمر تحت شرایط آبیاری مشابه می گردد. در مجموع نتایج پژوهش حاضر نشان داد که، کاربرد براسینواستروئیدو عصاره مخمر به عنوان دو محرک کاربردی دارای پتانسیل قابل قبولی در اعطای مقاومت به گیاه لوبیا چشم بلبلی تحت شرایط کم آبیاری هستند. نتایج این تحقیق، به ویژه در مناطق کم آب در کشت وکار گیاه لوبیا چشم بلبلی قابل توصیه است.