چکیده: لوبیا محصولی صنعتی و استراتژیک است، که در دنیا به خصوص برای جمعیت فقیر از مهم ترین و پر مصرف ترین حبوبات می باشد. بیماری پوسیدگی ریشه لوبیا ناشی از گونه های فوزاریوم از بیماری های مهم و شایع در اکثر مناطق کاشت لوبیای جهان است، که سالانه درصد بالایی از این منبع با ارزش را از بین می برد. با توجه به اثرات جانبی بهداشتی و محیط زیستی کاربرد سموم شیمیایی، در سال های اخیر روش های جایگزین مانند کنترل زیستی به کارگرفته شد. در این تحقیق، توان آنتاگونیستی گونه Trichoderma lixii و جهش یافته های آن در کنترل بیمارگر های F. equiseti، F. acuminatum و F. solani در شرایط آزمایشگاهی و گلخانه ای مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که، افزایش نرخ رشد میسلیوم های قارچ، توانایی آنتاگونیستی و افزایش تولید و تنوع پروتئین های خارج سلولی و آنزیم ها جهت کنترل بیمارگر های گیاهی از طریق ایجاد جهش با پرتو گاما، امکانپذیر می باشد. در بین جدایه های والدی تریکودرما مورد مطالعه، گونه(T20) T. lixii، بالاترین توانایی بازدارندگی از رشد در مقابل هر سه گونه بیمارگر را دارا بود؛ که به عنوان گونه منتخب برای القای جهش انتخاب گردید. همچنین جهش، نرخ رشد میسلیوم در 48 ساعت، توان آنتاگونیستی، میزان اسپورزایی، ابعاد اسپور، ابعاد کنیدیوم، آرایش فیالید را به نسبت والد بهبود بخشید. جدایه های جهش یافته فعالیت کیتیناز بالاتری نیز داشتند. در الگوی پروتئینی با استفاده از ژل الکتروفورز، چندین باند آنزیمی از جمله سلوبیوهیدرولازها، گلیکوهیدرولاز، ان استیل گلوکز آمین و آنزیم های ان استیل گلوکو آمینیداز و آنزیم های اندو و اگزوکیتیناز شناسایی شدند. همچنین انگشت نگاری DNA با استفاده از نشانگر PAPD-PCR و سه آغازگر OPA10، OPA11 و OPA16، تنوع ژنتیکی قابل توجهی را بین جدایه های جهش یافته و والد نشان داد ترکیب سه آغازگر توانست در سطح شباهت 65 درصد، جدایه های جهش یافته و والد را تفکیک نماید. در بخش گلخانه ای مشخص شد که، تیمار تریکودرمای جهش یافته می تواند منجر به کاهش قابل توجه در مقدار AUDPC در مقایسه با سایر تیمار های مورد بررسی گردد. گیاهان تحت تیمار تریکودرما (جهش یافته و والد)، افزایش قابل توجهی در محتوی پروتئین، کلروفیل a، b، کاروتنوئید، آنزیم PPO، فنل کل، پراکسیداز و SOD نشان دادند. در مقابل کمترین میزان MDA در این گیاهان مشاهده شد.