چکیده: کانه زایی های گرافیت- مس- نیکل، مس و آهن در جنوب شهر جغتای و جنوب روستای زمند در داخل بخش گوشته ای توالی افیولیتی کرتاسه بالایی سبزوار، در داخل واحد دونیت سرپانتینیتی شده رخ داده است. کانه-زایی بصورت رگه ای در داخل سنگ میزبان رخ داده و دارای بافت های رگه- رگچه ای، توده ای، برشی و دانه پراکنده است. کانه زایی گرافیت- مس- نیکل حاوی کانی های اولیه والریت، کالکوپیریت، پیروتیت، پیریت، مگنتیت، گرافیت، کبالتیت، میلریت، پنتلاندیت، وکانی های ثانویه مالاکیت، هماتیت و گوتیت می باشد. کانه-زایی مس نیز بصورت عدسی های سولفیدی غنی از پیریت و کالکوپیریت بوده که به اکسیدهای آهن و مالاکیت هوازده شده اند. کانی های اولیه کانه زایی آهن شامل کروم اسپینل، مگنتیت، پنتلاندیت و کانی های ثانویه شامل: مگنتیت و هماتیت ، گوتیت و مالاکیت هستند. درکانه زایی آهن، کانی های مگنتیت در برخی مواقع دارای هسته کروم اسپینل هستند.کانی های باطله و دگرسانی در این کانه زایی ها عمدتاً شامل کانی های گروه سرپانتین، منیزیت، هیدرومنیزیت، بروسیت و کلسیت هستند. براساس مطالعات ژئوشیمیایی در کانه زایی گرافیت- مس- نیکل، عنصر طلا در عدسی های سولفیدی اکسید شده تا نزدیک ppm 2می رسد. کانسنگ سولفیدی گرافیتی دارای میزان نسبت Cu/(Cu+Ni) از 0 تا 97/0 (با میانگین 7/0) و مقادیر نسبت Ni/Co از 8/0 تا 10 (با میانگین 4) می باشد. بر اساس مطالعات ایزوتوپی گوگرد، میزان δ34S در سولفیدهای موجود در کانه زایی گرافیت- مس- نیکل در بازه 68/0+ تا 69/1+ قرار می گیرد که نشانگر منشأ ماگمایی برای گوگرد است. براساس مطالعات ایزوتوپی اکسیژن، مقادیر δ18O در مگنتیت موجود در کانه زایی آهن در بازه 2/12+ تا 15+ قرار داشته که نشانگر منشأ عمیق ماگمایی و نیز سیالات دگرگونی است. با توجه به ویژگی های اساسی کانه زایی، شامل شکل هندسی و کنترل کننده گسلی پیکره های معدنی، نوع سنگ های میزبان، ساخت، بافت و کانی شناسی، دگرسانی و ویژگی های ژئوشیمیایی کانسنگ بنظر می رسد که کانه زایی های گرافیت- مس- نیکل، مس و آهن در اثر سیالات گرمابی و در طی فرآیند سرپانتینی شدن واحد دونیتی پیکره الترامافیک رخ داده است. در کانه زایی گرافیت- مس- نیکل، سیالات شدیداً احیایی سرشار از CO2 نشأت گرفته از آبزدایی سنگ های بخش های عمیق با حرکت به سمت سطوح بالاتر، عناصر کانه ساز را از سنگ های اولترامافیک مسیر شستشو داده و نهایتاً در اثر برخورد با الیوین در دونیت ها، مگنتیت و CH4 را ایجاد کرده اند. حالت احیایی شدید حاکم بر محیط دگرسانی سبب تشکیل گرافیت در اثر واکنش CO2 با CH4 شده و سولفیدهای فلزات مس، نیکل، کبالت و آهن نیز توسط واکنش سیال احیایی غنی از فلز با سولفیدهای ماگمایی اولیه در دونیت-ها ایجاد شده اند. همچنین، کانه زایی آهن نیز در اثر برخورد سیالات احیایی سرپانتینی کننده آهن دار با کروم اسپینل داخل دونیت ها و جانشینی کروم اسپینل توسط مگنتیت رخ داده است. قابل ذکر است که مجموعه کانه زایی گرافیت- مس- نیکل در این تحقیق برای اولین بار در افیولیت های سبزوار ایران گزارش می گردد.