چکیده: مجموعه سنگ های فرامافیک و مافیک همتافت شاندیز- ویرانی- مشهد (Shandiz- Virani- Mashhad Complex- SVMC) به طول تقریبی 32 کیلومتر از حاشیه غربی مشهد تا ویرانی و خاور شاندیز رخنمون دارند. این سنگها به عنوان بقایایی فسیل شده اقیانوس پالئوتتیس تفسیر شده اند. اما برخی از بررسی ها زمین شناختی صورت گرفته شواهدی را مطرح و اثبات می-کند که با ماهیت افیولیتی سنگ های فرامافیک- مافیک این همتافت در تضاد است. مطالعات دقیق انجام گرفته بر روی سنگ های فرامافیک حاکی از آن است که این سنگ ها بر اساس مسائل سنگ شناختی، روابط صحرایی، سنگ نگاری، چینه نگاری داخلی می توانند دارای ماهیت آتشفشانی و کماته ایتی باشند. این سنگ ها دارای طیف گسترده ای از رخساره های آتش فشانی نظیر روانه های کانالی، روانه های صفحه ای، لُب های گدازه ای، گدازه های بالشی و ستون های منشوری می باشند. کماته ایت های این همتافت از لحاظ ویژگی های سنگ- رخساره ای شامل سه گروه روانه های تفریق یافته، تفریق نیافته و گدازه های بالشی می باشند. این سنگ ها همچنین طیفی گسترده از بافت ها و ساختارهای بسیار منحصر به فرد و جالب نظیر بافت های سوزنی- تصادفی پیروکسن (پیروکسن میکرواسپینیفکس)، بافت های ناودانی و جناغی الیوین، بافت پیروکسن ناودانی، بافت الیوین اسکلتی، بافت پیروکسن اسکلتی، درهم رشدی پیروکسن و پلاژیوکلاز، بافت پیروکسن دندریتی، پیروکسن های تار مانند، پیروکسن های شاخه ای، بافت الیوین هاریسیت، الیوین ارتوکومولا، الیوین مزوکومولا و الیوین ادکومولا را نشان می دهند. چینه نگاری داخلی روانه های تفریق یافته و تفریق نیافته حاکی از آن است که هر دو نوع روانه دارای زون بندی می باشند. در این همتافت همچنین مجموعه ای از سیل های آمفیبول گابرویی قابل مشاهده است که در توالی رسوبی آتشفشانی SVMC به صورت سیل و گاهی دایک نفوذ کرده-اند. کماته ایت های SVMC همانند کماته ایت های باربرتون دارای مقادیر پایینی از نسبت Al2O3/TiO2 و مقادیر بالا از نسبت Gd/Yb)N) می باشند. به این لحاظ، این کماته ایت ها در دسته کماته ایت های تهی شده از Al یا ADKs و (Aluminium-Depleted Komatiites) و بر اساس تقسیم بندی (Arndt et al. (2008 در گروه کماته ایت های نوع باربرتونی طبقه بندی می شوند. تعیین دمای تبلور ماگمای کماته ایتی SVMC نیز حاکی از آن است که حداقل دمای فوران برای کماته ایت های SVMC حدود 30±1529 درجه سانتی گراد می باشد. نتایج سن سنجی بدست آمده از این سنگ ها در این پژوهش با روش U-Pb و بر روی کانی زیرکن بسیار جالب، چالش-برانگیز و حتی گیج کننده است. نتایج با سن های گذشته بسیار متفاوت است. در سن سنجی های U-Pb انجام شده تمامی سن های بدست آمده متعلق به ائون پرکامبرین می باشند. اما با توجه به شواهد صحرایی، زمین شناختی و سن های بیواستراتیگرافی ما معتقدیم که جریانات گدازه ای کماته ایتی SVMC همگی متعلق به اواخر پالئوزوئیک بوده و زیرکن های با سن پرکامبرین نیز از منابع لیتوسفری عمیق تر به ارث رسیده اند. به طور کلی محتوای بالای Mg در کماته ایت ها (MgO بیش از wt.%30)، دمای فوران بسیار بالا و مطالعات پترولوژی تجربی حاکی از آن است که ماگماهای والد کماته ایتی از تنوره های داغ گوشته ای منشا می گیرند. اما در شمال شرقی ایران همراهی سنگهای کماته ایتی سرچشمه گرفته از تنوره گوشته ای داغ با رسوبات تشکیل شده در کمان های آتش فشانی، بازالت ها، آندزیت ها و توده های گرانیتوئیدی مرتبط با زون های فرورانش (گرانیتوئیدهای مشهد)، چالش برانگیز است. ما برای توضیح این دوگانگی، برخورد یک تنوره گوشته ای با زون فرورانش مشهد- فریمان را پیشنهاد می کنیم. تعامل تنوره-کمان می تواند بهترین مدل زمین دینامیکی برای همراهی سنگ های تشکیل شده در تنوره گوشته ای و سنگهای مرتبط با زون های فرورانش در شمال شرقی ایران باشد. بر طبق این نظریه در SVMC مذاب والد ماگمای کماته ایتی از یک پلوم گوشته ای سرچشمه گرفته است، که با زون فرورانش مشهد- فریمان برخورد داشته است. به عبارت دیگر در اینجا تقابل پدیده ای نظیر پلوم با این محیط تکتونیکی منجر به ایجاد ویژگیهای از هر دو شده است.