چکیده: کانسار آهن معدن‌جو در 18 کیلومتری شمال سنگان، 45 کیلومتری جنوب شرق خواف، 300 کیلومتری جنوب شرق مشهد، در استان خراسان رضوی و در شمال شرق ایران قرار دارد. از نظر زمین ساختاری این منطقه جزئی از کمربند ولکانوپلوتونیکی خواف – تربت حیدریه-بردسکن یا خواف -درونه در پهنه خرد قاره ایران مرکزی و شمال‌شرق بلوک لوت است. کانسار آهن معدن جو یکی از آنومالی های شرقی مجتمع سنگ آهن سنگان می باشد. واحدهای سنگی منطقه از قدیم به جدید شامل ماسه سنگ شیلی، مادستون آهکی، و ماسه-سنگ های ژوراسیک، سنگ آهک میکرواسپارایتی تا اسپارایتی و سنگ آهک دولومیتی کرتاسه و توالی‌های توف، توده نفوذی بیوتیت مونزوگرانیت به سن 38-40 میلیون سال قبل (در فاصله 3 کیلومتری در خارج از محدوه پژوهش)، سنگ‌های اسکارنی ائوسن پسین و رسوبات کواترنر می باشد. بیوتیت مونزوگرانیت در گروه گرانیت نوع I، ماگماهای کالک آلکالن پتاسیم بالا، متاآلومین و کمی پرآلومین و گرانیتوئیدهای کمان قاره ای قرار می گیرد. واحدهای سنگی ژوراسیک و کرتاسه در تماس با نفوذی‌های ائوسن دگرگون شده و به سنگ‌های اسکارنی تبدیل شده‌اند، و با فاصله از منطقه اسکارن، سنگ‌های آواری ژوراسیک و سنگ‌های کربناتی کرتاسه تبلور مجدد و مرمری شده‌اند. منطقه‌بندی کانی‌شناسی در اسکارن معدن‌جو شامل مناطق1-اولیوین-فاساییت-پیروکسن، 2-اولیوین-پیروکسن-گارنت،3-گارنت، 4- گارنت-پیروکسن+مگنتیت، 5-پیروکسن، 6-پیروکسن-گارنت، 7-پیروکسن-ولاستونیت+مگنتیت، 8-فلوگوپیت+مگنتیت، 9-فلوگوپیت-پیروکسن-گارنت، 10-ترمولیت-اکتینولیت-فلوگوپیت، 11-موسکوویت-ترمولیت-آمفیبول، 12-موسکوویت-کلسیت-اپیدوت+مگنتیت، با نفوذ سیالات گرمابی، سنگ‌های منطقه تحت تأثیر دگرسانی های اپیدوتی، کربناتی، کربناتی-اپیدوتی، کربناتی-سیلیسی، سریسیتی، آرژیلیک، کلریتی و پروپیلیتیک قرار گرفته است. در منطقه معدن جو اسکارن پیشرونده شامل کانی های بدون آب گارنت و کلینوپیروکسن کلسیم‌دار است، در مراحل واپسین فاز پیشرونده در نتیجه اختلاط سیالات گرمابی درون‌زاد محتوی فلز با آب های جوی، فشار بخشی اکسیژن افزایش می‌یابد و به ترتیب مگنتیت نسل اول و اولیژیست تشکیل می‌شوند و با کاهش فوگاسیته اکسیژن و افزایش فوگاسیته گوگرد پیروتیت تشکیل می گردد. با شروع مرحله پسرونده (تاخیری) کانی های مگنتیت نسل دوم، پیریت و کالکوپیریت شکل گرفته اند، و کانی های هماتیت، گوتیت و لیمونیت محصول هوازدگی و اکسیداسیون برون‌زاد هستند. ساختارهای اصلی کانه زایی در منطقه معدن جو به صورت‌های توده ای، صفحه ای، دانه پراکنده، رگه-رگچه ای، عدسی شکل و پرکننده فضاهای خالی می باشد. مقادیر کمینه و بیشینه آهن در کانسنگ‌های منطقه 11/50 و 43/22 درصد است. مقادیر مس، گوگرد، و فسفر به ترتیب از 11 تا 806 گرم در تن، 0/16 تا 63/33 درصد، و 0/01 تا 0/03 درصد تغییر می‌کند. آهن با عناصر وانادیوم، مس و گوگرد دارای همبستگی مثبت، و با عناصر ایریدیوم، منگنز، فسفر و کروم دارای همبستگی منفی است. بر پایه شیمی کانی‌ها، مگنتیت های معدن‌جو منشاء گرمابی و از نوع اسکارن، اولیوین با ترکیب فورستریت، گارنت ها از نوع آندرادیت و کمی گروسولار و پیروکسن ها ترکیب غالب دیوپسید تا حدودی هدنبرژیت را نشان می دهند. مطالعه دما-فشارسنجی بر اساس شیمی پیروکسن، دمای تشکیل کلینوپیروکسن-های اسکارن معدن جو بین 458 تا 689 درجه سانتی گراد و فشار 2/21 کیلوبار است. مطالعات ریزدماسنجی میانبارهای سیال بر روی کانی های گارنت، پیروکسن، ترمولیت- اکتینولیت، و کلسیت ثابت می‌کند که دمای همگن شدگی از 95 تا 410، شوری از 2/01 تا 57/57 درصد وزنی معادل نمک طعام، چگالی سیال از 1 تا 1/1 و فشار بخار در دامنه 10 تا 400 بار تغییر می‌نماید. کانه‌زائی‌های پیشرونده، تاخیری، و برونزاد در اسکارن معدن‌جو در عمق‌های 1400 تا 100 متری رخ داده است، و اختلاط سیالات گرمابی درون‌زاد با آب‌های جوی مهمترین فرایند ته‌نشست مگنتیت بوده است. در نهایت، رخداد معدنی آهن معدن جو بعنوان کانسار نوع اگزواسکارن کلسیمی-منیزیمی معرفی می‌گردد.