آشنایی با شرکت های دانش بنیان و قوانین مربوطه
«شركت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان»، شركت يا موسسه‌ی خصوصي و يا تعاوني است كه به منظور هم‌افزايي علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمي و اقتصادی (شامل گسترش و كاربرد اختراع و نوآوري) و تجاري‌سازي نتايج تحقيق و توسعه (شامل طراحي و توليد كالا و خدمات) در حوزه فناوري‌هاي برتر و باارزش افزودهی فراوان به ويژه در توليد نرم‌افزارهای مربوط تشکیل می‌شود.
۱- انواع شرکت‌های دانش‌بنیان
۱-۱- شرکت‌هایی که فقط اعضای هیات علمی مالک آن هستند.
در صورتي كه سهام دانشگاه كمتر از ۵۰ درصد باشد، شركت دانش‌بنیان، شركتي خصوصي است كه بايد تابع قانون تجارت باشد و در اداره ثبت شركت‌ها ثبت شود.
۱-۲- شرکت‌هایی که دانشگاه‌ها نیز در آن مالکیت دارند.
درصورتيكه سهام دانشگاه ۵۰ درصد يا بيشتر باشد، شركت دانش‌بنيان، شركتي دولتي است.
۲- شاخص‌های عمومی و اختصاصی تشخیص شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان و دانش‌بنیان نوپا
۲-۱- شرکت‌های دانش‌بنیان
شاخص‌های تشخیص شرکت‌های دانش‌بنیان به دو دسته شاخص‌های عمومی و اختصاصی تقسیم می‌شوند. شرکت‌های متقاضی باید علاوه بر شاخص‌های عمومی، شرایط مشخص‌شده در یکی از سه دسته شاخص‌های اختصاصی را نیز احراز نمایند.
۲-۱-۱- شاخص‌های عمومی
· حداقل دو سوم از اعضای هیات مدیره‌ی شرکت، حداقل دو مورد از شرایط ذیل را احراز کنند:
o حداقل دارای مدرک کارشناسی باشند.
o حداقل سه سال سابقه‌ی فعالیت کاری یا علمی در حوزه‌ی فعالیت شرکت و یا سابقه‌ی مدیریتی داشته باشند.
o حداقل یک اختراع ثبت‌شده‌ی ارزیابی‌شده‌ی داخلی یا یک اختراع بین‌المللی مرتبط با حوزه‌ی کاری شرکت داشته باشند.
· نیمی از درآمد ناشی از فروش محصولات و خدمات دانش‌بنیان از طریق قرارداد باشد. (به استثناي شرکت‌هایی که در مرحله‌ی تجاري‌سازي اولین کالاي دانش‌بنیان هستند، مشروط بر آنکه داراي تولید پایلوت موفق همراه با استاندارد و داراي بازار مطمئن یا اعلام نیاز معتبر همراه با قرارداد تولید کالا باشند.)
· سابقه بیمه پرداختی برای حداقل ۳ نفر از کارکنان تمام وقت شرکت، حداقل ۶ ماه باشد.
· عدم سوءسابقه و تخلفات مکرر در انجام تعهدات قبلی با وجود امکان انجام تعهدات.
۲-۱-۲- شاخص‌های اختصاصی
شرکت متقاضی باید علاوه بر دارا بودن شاخص‌های عمومی، واجد کلیه شرایط اختصاصی در یکی از دسته‌بندیه‌ای زیر نیز باشد:
۲-۱-۲-۱- شرکت‌هاي تولیدي محصولات دانش‌بنیان
· تولیدکننده‌ی کالاي دانش‌بنیان (مطابق فهرست مصوب).
· نهادینه‌سازي و بومی‌سازي دانش فنی از طریق تحقیق و توسعه.
· داراي گواهینامه‌ی انطباق استاندارد یا تأییدیه‌ی معتبر.
· نسبت نیروي انسانی تمام وقت در بخشهای غیرپشتیبانی شرکت با درجه کارشناسی و بالاتر فعال در بخشهای مرتبط با تولید کالاهاي دانش‌بنیان شرکت به کل کارکنان تمام وقت، حداقل ۳۰ درصد باشد.
· هزینه‌ی تحقیق و توسعه حداقل ۷ درصد فروش سالیانه‌ی شرکت باشد.
· عرضه‌ی کالاي دانش‌بنیان یا ارتقاي آن هر دو سال یکبار باشد.
۲-۱-۲-۲- شرکت‌هاي تحقیق و توسعه و خدمات طراحی مهندسی
· فعالیت تحقیق و توسعه و خدمات طراحی مهندسی مرتبط با یکی از کالاهاي دانش‌بنیان باشد.
· نسبت نیروي انسانی تمام وقت در بخشهای غیرپشتیبانی شرکت با درجه کارشناسی و بالاتر فعال در بخشهای مرتبط با خدمات تحقیق و توسعه و طراحی مهندسی شرکت، به کل کارکنان تمام وقت، حداقل ۵۰ درصد باشد.
· حداقل یک کالا یا خدمت جدید یا بهبودیافته و یا بهبود فرایند در یک سال گذشته عرضه شده باشد.
· تولید شرکت حداکثر در حد تولید نمونه آزمایشی یا پایلوت باشد.
۲-۱-۲-۳- شرکت‌هاي خدمات تخصصی دانش‌بنیان
· انطباق نوع خدمت با فهرست مصوب.
· نسبت نیروي انسانی تمام وقت در بخشهای غیرپشتیبانی شرکت با درجه کارشناسی و بالاتر فعال در بخشهای مرتبط با ارایه خدمات تخصصی دانش‌بنیان شرکت، به کل کارکنان تمام وقت، حداقل ۵۰ درصد باشد.
· هزینه تحقیق و توسعه مرتبط با خدمات تخصصی دانش‌بنیان حداقل ۷ درصد فروش سالیانه شرکت باشد.
· حداقل درآمد سالیانه‌ی شرکت برابر یک میلیارد ریال به قیمت ثابت سال ۹۱ باشد.
۲-۲- شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا
شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا باید همه‌ی شاخص‌های زیر را احراز نمایند:
· تولیدکننده و یا داراي برنامه طراحی و تولید کالاي دانش‌بنیان مورد تایید مرکز رشد یا پارك علم و فناوري مربوط یا ستاد فناوري راهبردي مربوط باشد.
· نهادینه‌سازي و بومی‌سازي دانش فنی از طریق تحقیق و توسعه صورت پذیرد.
· داراي عملکرد تحقیق و توسعه باشد.
· شرکت داراي ۲ نفر نیروي انسانی تمام وقت باشد.
· حداقل یک سال از تاریخ ثبت آن گذشته باشد.
· عدم سوءسابقه و تخلفات مکرر در انجام تعهدات قبلی باشد.
· دوسوم اعضاي هیات مدیره داراي حداقل دو مورد از شرایط زیر باشد:
o حداقل مدرك کارشناسی
o حداقل ۳ سال سابقه کاري یا علمی مرتبط یا سابقه مدیریتی
o حداقل یک اختراع تایید شده
۳- چگونگي ايجاد شركت‌هاي دانش‌بنيان
دانشگاه‌ها و واحدهاي پژوهشي پس از تصويب امكان تاسيس شركت‌هاي دانش‌بنيان در آيين‌نامه‌ی مالي و معاملاتي خود در هيات امنا، مي‌توانند شروع به تشكيل شركت‌هاي دانش‌بنيان نمایند. هر شركت دانش‌بنيان به پيشنهاد تعدادي از اعضای هيات علمي و تصويب دانشگاه يا واحد پژوهشي تاسيس خواهد شد و يا توسط دانشگاه و واحد پژوهشي به اعضای هيات علمي پيشنهاد مي‌شود. دانشگاه‌ها و واحدهاي پژوهشي به صورت‌هاي زير مي‌توانند در شركت‌هاي دانش‌بنيان سهامدار باشند:
· به جهت اعتبار دانشگاه يا واحد پژوهشي، بخشي از سهام شركت دانش‌بنيان به نام دانشگاه يا واحد پژوهشي مي‌شود. (حداقل ۵ درصد)
· به دليل استفاده از مورد يا موارد مشخصي از يافته‌هاي پژوهشي دانشگاه یا واحد پژوهشي در شركت، بخشي از سهام شركت با توافق سهامداران (دانشگاه يا واحد پژوهشي و ديگر سهامداران حقيقي يا حقوقي) به نام دانشگاه يا واحد پژوهشي مي‌شود. (در هر مورد استفاده، بنا بر ارزش موضوع استفاده‌شده، سهام مربوطه مي‌تواند از ۱ تا ۱۰۰ درصد باشد.)
· به علت سرمايهگذاري مستقيم دانشگاه، بخشي از سهام شركت دانش‌بنيان به نام دانشگاه است. (درصد، متناسب با ميزان سرمايهگذاري است.)
· به جهت خدمات ديگري كه دانشگاه به شركت دانش‌بنيان ارایه مي‌دهد، بخشي از سهام به نام دانشگاه مي‌شود. (متناسب با ميزان خدمات)
· اگر شركت دانش‌بنيان دولتي باشد، بدون نياز به ارایه‌ی هيچ خدماتي، حداقل۵۰ درصد سهام به نام دانشگاه يا واحد پژوهشي است.
· هر دانشگاه در سال نخست می‌تواند يک شرکت مادر تخصصی راه‌اندازی کند.
· ايجاد اين شرکت‌ها با همکاری شهرداری‌ها يا مشارکت دانشگاه‌های منطقه در اولويت می‌باشد.
تبصره۱: شركت دانش‌بنيان به‌صورت شركتي و مستقل از تشكيلات دانشگاه اداره مي‌شود و دانشگاه به ميزان سهامي كه در شركت دانش‌بنيان دارد، در مديريت آن تاثيرگذار بوده و در سود و ضرر آن شريك است.
تبصره ۲: سازمان‌هاي حقوقي (خصوصي يا دولتي) خارج از دانشگاه، متناسب با ميزان سرمايهگذاري خود، مي‌توانند سهامدار شركت دانش‌بنيان باشند. (شكل‌گيري شركت‌هاي دانش‌بنيان با مشاركت صنايع دولتي يا خصوصي و دستگاه‌ها و سازمان‌هاي اجرایي در موفقيت آن‌ها تاثير دارد.) در صورتی که بيش از۵۰ درصد سهام اينگونه شرکت‌ها دولتی باشد، بايد به تصويب هيات وزيران برسد.
تبصره ۳: رييس و معاونين دانشگاه و واحد پژوهشي در زمان تصدي مسووليت، مي‌توانند سهامدار شركت‌هاي دانش‌بنيان شوند؛ و ليكن هيات مديره و مدیرعاملی اينگونه شرکت‌ها را تا زمان تصدی مسووليت نمی‌توانند داشته باشند.
تبصره ۴: در شركت‌هاي دانش‌بنيان خصوصي، اعضای هيات علمي دانشگاه‌ها و واحدهاي پژوهشي، متناسب با ميزان وقت‌گذاري و نوع فعاليت در شركت (علاوه بر انجام وظايف دانش‌بنیان) يا متناسب با ميزان مشاركت در مالكيت فكري موضوعي كه در شركت استفاده مي‌شود و يا متناسب با ميزان سرمايهگذاري واقعي (نه اسمي) كه در شركت دارند، سهامدار مي‌شوند.
تبصره ۵: در شركت‌هاي دانش‌بنيان خصوصي، افراد حقيقي داخل يا خارج از دانشگاه يا واحد پژوهشي (غير از اعضای هيات علمي) مي‌توانند به دلايل خاص و يا شرايطي كه دانشگاه يا واحد پژوهشي تعيين مي‌كند، صاحب بخشي از سهام شوند.
تبصره ۶: برای ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان که اعضای هیات علمی، صد در صد مالکیت را دارند، نیازی به تصویب دانشگاه نیست و احراز عضویت علمی متقاضیان تاسیس شرکت کافی است.
۴- حمایت‌ها و تسهیلات قابل اعطا به شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان
· معافیت از پرداخت مالیات، عوارض، حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت ۱۵ سال.
· تامین تمام یا بخشی از هزینه‌ی تولید، عرضه یا به‌کارگیری نوآوری و فناوری با اعطای تسهیلات کم بهره یا بدون بهره بلندمدت و یا کوتاه مدت بر طبق عقود شرعی.
· اولویت استقرار واحدهای پژوهشی، فناوری و مهندسی و تولیدی شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان موضوع این قانون در محل پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد، مناطق ویژه اقتصادی و یا مناطق ویژه علم و فناوری.
· اولویت واگذاری تمام یا بخشی از سهام مراکز و مؤسسات پژوهشی دولتی قابل واگذاری بر اساس ضوابط قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی به شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان موضوع این قانون.
· ایجاد پوشش بیمه‌ای مناسب برای کاهش خطرپذیری محصولات دستاوردهای دانش، نوآوری و فناوری در تمام مراحل تولید، عرضه و به‌کارگیری.
· همچنین در ماده ۱۷ قانون برنامه پنجم توسعه کشور دولت مجاز است به منظور توسعه و انتشار فناوري و حمايت از شركت‌هاي دانش‌بنيان اقدامات زير را انجام دهد:
o الف- حمايت مالي از پژوهش‌هاي تقاضا محور مشترك با دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالي، پژوهشي و فناوري و حوزه‌هاي علميه در موارد ناظر به حل مشكلات موجود كشور مشروط به اين كه حداقل پنجاه درصد از هزينه‌هاي آن را كارفرماي غيردولتي تامين و تعهد كرده باشد.
o ب- حمايت مالي و تسهيل شكل‌گيري و توسعه شركت‌هاي كوچك و متوسط خصوصي و تعاوني كه در زمينه تجاري‌سازي دانش و فناوري به‌ويژه توليد محصولات مبتني بر فناوري‌هاي پيشرفته و صادرات خدمات فني و مهندسي فعاليت مي‌كنند و نيز حمايت از راه‌اندازي مراكز رشد و پارك‌هاي علم و فناوري از طريق بخش غيردولتی.
o ج- حمايت‌هاي قانوني لازم در راستاي تشويق طرف‌هاي خارجي قراردادهاي بين‌المللي و سرمايهگذاري خارجي براي انتقال دانش فني و بخشي از فعاليت‌هاي تحقيق و توسعه مربوط به داخل كشور و انجام آن با مشاركت شركت‌هاي داخلي
o د ـ حمايت مالي از ايجاد و توسعه بورس ايده و بازار فناوري به منظور استفاده از ظرفيت‌هاي علمي در جهت پاسخگويي به نياز بخش‌هاي صنعت، كشاورزي و خدمات.
o د- حمايت مالي از پايان‌نامه‌ها و رساله‌هاي دانشجويي در راستاي ارتقاء بهره‌وري و حل مشكلات كشور
o و ـ تامين و پرداخت بخشي از هزينه ثبت اختراعات، توليد دانش فني و حمايت مالي از توليدكنندگان براي خريد دانش فني و امتياز اختراعات.
§ تبصره۱ـ دستگاه‌هاي اجرایي مكلفند امكانات و تجهيزات پژوهشي و تحقيقاتي، آزمايشگاه‌ها و كارگاه‌ها را با نرخ ترجيحي در اختيار موسسات و شركت‌هاي دانش‌بنيان مورد تاييد شوراي عالي علوم، تحقيقات و فناوري در چهارچوب مصوبه هيات وزيران قرار دهند.
§ تبصره۲ـ در راستاي توسعه و انتشار فناوري به دستگاه‌هاي اجرایي اجازه داده مي‌شود مالكيت فكري، دانش فني و تجهيزاتي را كه در چهارچوب قرارداد با دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشي و فناوري دولتي ايجاد و حاصل شده است به دانشگاه‌ها و موسسات يادشده واگذار نمايند.
§ تبصره۳ـ سازمان ثبت اسناد و املاك كشور موظف است صرفا پس از ارایه گواهي مميزي علمي اختراعات از سوي مراجع ذي‌صلاح نسبت به ثبت اختراعات اقدام نمايد.
§ تبصره۴ـ اعضای هيات علمي مي‌توانند با موافقت هيات امنا همان دانشگاه نسبت به تشكيل موسسات و شركت‌هاي صددرصد خصوصي دانش‌بنيان اقدام و يا در اين موسسات و شركت‌ها مشاركت نمايند. اين موسسات و شركت‌ها براي انعقاد قرارداد پژوهشي مستقيم و يا غيرمستقيم با دستگاه‌هاي اجرایي، مشمول قانون منع مداخله كاركنان در معاملات دولتي و تغييرات بعدي آن نيستند.
۵- اهداف شرکت‌های دانش‌بنیان
· جذب و تبدیل ایده‌ها به محصول و مشاغل پایدار.
· هم‌افزایی علم و ثروت (تجاری‌سازی علم و دانش).
· تجاری‌سازی یافته‌های پژوهشی و تحقیقاتی.
· توانمندسازی دانش‌آموختگان به منظور ورود به فضای کسب‌وکار.
· حمایت، هدایت و سمت‌دهی در جهت نوآوری‌ها و تولید فناوری‌های برتر.
· ایجاد زمینه برای به‌کارگیری هرچه بیشتر توانمندی‌های دانشگاه‌ها و واحدهای پژوهشی در جامعه.
· ترغیب متخصصین، نوآوران، مخترعان، اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها و واحدهای پژوهشی برای فعالیت‌های بیشتر در رفع نیازهای جامعه برای ترویج فرهنگ تجاری‌سازی در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی.
· تشویق بنگاه‌های اقتصادی و دستگاه‌های اجرایی به بهره‌گیری از یافته‌های پژوهشی و فناوری‌های شکل یافته در مراکز پژوهشی.
· ارتقای فرهنگ عمومی کارآفرینی.
۶- زمينه‌هاي فعاليت شرکت‌های دانش‌بنیان
· انجام پژوهش‌هاي كاربردي و توسعه‌اي.
· ارایه خدمات تخصصي و مشاوره‌اي (خدمات علمي، تحقيقاتي و فني).
· توليد محصولات با فناوري نوين (توسعه فناوري).
· انجام خدمات نظارتي بر پروژه‌هاي پژوهشي، اجرایي و مشاوره‌اي.
· ارایه‌ی خدمات توسعه‌ی کارآفرینی.
· ایجاد مراکز رشد و خدمات ایجاد و توسعه‌ی کسب‌وکار.
· ارایه‌ی خدمات توسعه‌ی محصول جدید.
· ارایه‌ی خدمات ایجاد و توسعه‌ی خوشه‌های کسب‌وکار.
· تشخیص فرصت‌های کارآفرینی.
· انجام خدمات توسعه‌ی فناوری.
· انجام خدمات ورود کسب‌وکارها به بازار بین‌الملل و جهانی کردن آن‌ها.
· برنامه‌ریزی و اجرای طرحهای توسعه‌ی کارآفرینی در سطوح ملی، منطقه‌ای و محلی.
با توجه به تعریف و کارکردهای شرکت‌های دانش‌بنیان، این شرکت‌ها، به عنوان بنگاه‌های اقتصاد دانش‌بنیان، نقش محوری در ساختار این نوع اقتصاد ایفا می‌نماید. شرکت‌های دانش‌بنیان، با توجه به ویژگی‌های خود و پویایی و تطبیق با شرایط محیط پیرامونی و انعطاف‌پذیری بالا، ظرفیت مناسبی برای روبه‌رو شدن با شرایط تحریم را دارا هستند. همچنین توزیع عادلانه‌تر ثروت، بر اساس شایسته‌سالاری در چنین شرکت‌هایی، تاثیر زیادی در عدالت اقتصادی دارد و از سوی دیگر، با توجه به توانمندتر بودن این شرکت‌ها، در مقایسه با شرکت‌های سنتی، سبب افزایش بهره‌وری و کارآمدی شرکت‌های دولتی واگذارشده خواهد شد. علاوه بر این، استراتژی عدم تمرکز فعالیت‌های تولیدی در چند شرکت بزرگ دولتی، مانع از تحریم آسان محصولات یا مواد اولیه‌ی شرکت‌ها می‌گردد. با توجه به این که یکی از عوامل اساسی رشد تولید سرانه‌ی ملی، اقتصاد دانش‌بنیان و بنگاه‌های اقتصادی دانش‌بنیان است، یکی از راهکارهای اساسی خودکفایی پایدار در محصولات استراتژیک، ارتقای فناوری و افزایش بهره‌وری عوامل تولید از طریق دانش‌بنیان نمودن اقتصاد و توسعه‌ی شرکت‌های دانش‌بنیان است. یکی از اساسی‌ترین زیرساخت‌های اقتصاد دانش‌بنیان و پیش‌نیاز تحقق استراتژی شرکت‌های دانش‌بنیان، سرمایه‌ی انسانی خلاق، نوآور و دانشی است که با توجه به ترکیب جمعیتی کشور ایران و جمعیت بالای جوانان تحصیل‌کرده و نیروی انسانی به عنوان بزرگ‌ترین و باارزش‌ترین سرمایه‌ی کشور، باید مورد توجه قرار گیرد و بدین ترتیب، با توانمند نمودن و تشویق و زمینه‌سازی فعالیت آنان در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان، کشور توان رویارویی با هر گونه تهدید و تحریم اقتصادی را خواهد داشت.
